گاهنبار یا گاهبار یا گهنبار دراسطوره‌های زرتشتی و آریایی آن شش روزی است که خدا دنیا را آفرید و در کتاب زند از زرتشت نقل میکنند که اهورامزدا دنیا را در شش گاه آفرید و اول هر گاهی نامی دارد و در اول هر گاهی جشنی سازند. همانطور که در دین‌های سامی آفریدگار جهان هستی را در شش روز می‌آفریند در دین ایرانیان کهن نیز اهورامزدا آفرینش جهان مادی را در شش گاهنبار به انجام می‌رساند. به این ترتیب که در یسنا آمده‌است:
Maidh-yo-zarem : (میدیوزَرِیم) – نخستین گاهنبار روز پانزدهم اردیبهشت ماه، چهل و پنجمین روز از اول سال که در آن آسمان آفریده شد.
Maidh-yo-shema : (میدیوشـِیم ) – روز پانزدهم تیر ماه صد و پنجمین روز سال که در این روز آب آفریده شد.
Paiti-shahem : (پَـیته‌شَـهیم) – روز سی‌ام شهریور ماه صد و هشتادمین روز سال که در این روز زمین آفریده شد.
Aya-threm : (اَیاسرِم ) - سی‌ام مهر ماه دویست و دهمین روز سال که در آن گیاه آفریده شد.
Maidh-ya-rem : (میدیارِم) – بیستم دیماه دویست و نودمین روز سال که جانوران آفریده شدند.
Hamas-path-maedem : (هَـمَـسپَـتمَـدٌم): در آخرین روز کبیسهٔ سال یعنی سیصد و شصت و پنجمین روز سال که وهیشتواشت گاه می‌نامند واقع است که مردمان آفریده شدند.
هر یک از جشنهای ششگانهٔ گاهنبارها پنج روز بطول می‌انجامیده و آخرین روز هر گاهنبار مهمترین روز جشن بودهاستجشن فصلی یا گهنبار همس پت میدیم :
زرتشتیان این جشن را در پنج روز
کبیسه یا پنجه وه بر پا میدارند و برای هر یک از این روزهای پنج گانه
کبیسه یا پنجه وه نام یکی از گات های پنچ گانه زرتشت گذاشته میشود. نام
گات های پنجگانه زرتشت به به شرح زیر است
1. اهنود
2. اشتود
3. سپنت مد
4. وهوخشتر
5. وهیشتوایشت
در
مدت این پنج روز زرتشتیان ، اجرای آیین این جشن را تنها به جا آوردن و
آیین گهنبار یا گاهنبار یعنی بخشش و دادن پول و جز آن برای خشنودی روان
گذشتگان و ارواح نیاکان می پردازند
روش برگزاری و متن آفرینگان گاهنبار:
به خشنودی اهورامزدا، برزبان می‌آورم و می‌خوانم بهترین نیایش‌ها را. برزبان می‌آورم ازجان، با باوری نیک که مزدا پرست زرتشتی و دشمن همه بدی‌ها و پیرو آیین اهورایی می‌باشم. نیایش و آفرین می‌خوانم همه گاه‌ها و هنگام‌های روز و ماه و جشنهای سال (گهنبار) را که ردان وسروران هستند و با خشنودی ستایش می‌کنم، و این نیایش را به هنگام بامدادان می‌سرایم . نیایش می‌کنم و آفرین می‌خوانم بر همه گهنبارهای سال، هنگام هر جشنی که باشد، به نام بر زبان می‌آورم و آیین‌های ویژه می‌گذارم. نیایش و آفرین خوانی می‌کنم برای گهنبار، میدیوزرم، میدیوشم، پیته شهیم، ایاسرم، میدیارم، همسپتمدم؛ که همه ردان و سروران هستند. داد و دهش هایتان را ای مزدیسنان در جشنهای ششگانه سال پیشکش کنید. از برای گهنبارها «میزد» (خوان‌های گسترده گهنبار) را از برای این ردان و سروران بدهید. یک گوسفند سالم و تندرست و جوان. هرگاه توانایی نداشتید، نیاز کنید نوشابه مقدس هوم را و بنوشانید به داناترین و آگاه‌ترین و راستگوترین و آنانکه بهتر و شایسته تر فرمان دهد از میان مردمان، که یار و همراه بینوایان و مددکار غریبان و دور از شهرها و آموزنده دین و در اشویی و راستی برگزیده‌ترین باشد. هرگاه توانایی نیاز آن نیز نبود، بدهید برای آنچنان کسان، باری از هیزم خشک و خوب سوز را. هرگاه آن هم نشد، به خانه آن ردگهنبار (روحانی زرتشتی که اجرا کننده این مراسم است) ببرید یک پشته هیزم. بسرایید سرود بزرگی خداوند را و اهورامزدا را به نام بخوانید در یکتایی و بی همتایی پروردگار جهان، اینچنین : بی گمان شهریاری زیبنده و سزاوار آن کس است که بهتر شهریاری کند، و اوست اهورا مزدا که با بهترین راستی برابراست و بندگی و عبادت خود را به پیشگاه وی تقدیم می‌کنیم و باشد که این چنین «میزد»ی پذیرا شده و ردگهنبار را خشنود و شادمان کند، و این است گهنبار ...(نام گهنبار).
زیارتگاه پیر هریشت
این مکان در 14 کیلومتری شهر اردکان یزد قراردارد. به باور ایرانیان این مکان جایگاه ابدی یکی از ندیمگان شهبانو دختر یزدگرد سوم شاهنشاه ایران دوران اواخر ساسانی است که پس از تعقیب تازیان به این مکان پناه برده است و در آنجا هنگام نیایش ناپدید شده است. مراسم زیارت پیر هریشت از هفتم تا یازدهم فروردین ماه برگزار می شود که برابر است با روز امرداد تا خورداد روز از فروردین ماه هر سال.
دیدارگاه ستی پیر
زیارتگاه ستی پیر در نزدیکی مریم آباد یزد قرار دارد. بنای آن مانند قلعه است که آثار چهار برج باستانی در اطراف قلعه دیده میشود. مراسم این زیارتگاه در بیست و چهارم خرداد ماه هر سال برابر با روز اشتاد از ماه خورداد باستانی اجرا می گردد.
زیارتگاه پیر سبز (چک چک یا چک چکو)
نام دیگر این زیارتگاه "چک چکو" است که در فاصله 65 کیلومتری شمال غرب یزد در دامنه کوهی آهکی قرار دارد. این مکان از مهمترین و مشهورترین زیارتگاههای ایران و جهان است. به صورتیکه بسیاری از زرتشتیان کشورهای اطراف (هند- پاکستان- تاجیکستان و . . .) هر ساله در مراسم این زیارتگاه شرکت میکنند.
زیارتگاه پیر نارستانه
این زیارتگاه در داخل دره ای واقع شده است که سه طرف آن را کوه پوشانده است و در 30 کیلومتری شرق یزد قرار دارد. مراسم این نیایشگاه از روزهای 2 تا 6 تیرماه برگزار میشود که برابر است با سپندارمذ روز تا آذر روز از تیرماه. چشمه ای زیبا نیز در کنار این نیاشگاه قرار دارد که آب آن از بارندگی تامین میشود. بسیاری از ایرانیان بر این باور هستند که این مکان آرامگاه شاهنشاه اردشیر ساسانی بنیانگذار سلسله ساسانیان است که به اردشیر بابکان شناخته میشود. مردم در این روز در این مکان حاضر میشوند و به روان انوشه نیاکان ایران و جانباختگان راه میهن و بزرگان از دنیا رفته ایران درود می فرستند.
زیارتگاه پیربانو
این زیارتگاه به باور مردمان آرامگاه شهبانوی ایران، دختر یزدگرد سوم است که خاتون بانو نام داشته و در فاصله 120 کیلومتری شمال غربی یزد و در جنوب شهر "عقدا" و در بین دره ای به نام زرجو قرار دارد. ساکنان این روستا با آب چشمه زندگی خود را می گذارنند. زمان این مراسم از 13 تا 17 تیرماه است که برابر است با مهر روز تا ورهرام روز از تیر ماه باستانی. این نیایشگاه در مسیر رودخانه فصلی قرار دارد.
زیارتگاه پیر نارکی
این زیارتگاه در فاصله 55 کیلومتری شهر یزد و غرب شهرستان مهریز در دامنه کوه بلندی با سنگهای آهکی سیاه، واقع شده است. در این نیاشگاه چشمه آب زیبایی وجود دارد. عده ای بر این باورهستند که این مکان آرمگاه ناز بانو شهبانوی ایران است. مراسم این نیایشگاه از 11 تا 15 امرداد ماه است که برابر است با روز دی به مهر تا فروردین روز از ماه امرداد باستانی.