گاهنبار یا گاهبار یا گهنبار دراسطورههای زرتشتی و آریایی آن شش روزی است که خدا دنیا را آفرید و در کتاب زند از زرتشت نقل میکنند که اهورامزدا دنیا را در شش گاه آفرید و اول هر گاهی نامی دارد و در اول هر گاهی جشنی سازند. همانطور که در دینهای سامی آفریدگار جهان هستی را در شش روز میآفریند در دین ایرانیان کهن نیز اهورامزدا آفرینش جهان مادی را در شش گاهنبار به انجام میرساند. به این ترتیب که در یسنا آمدهاست:
Maidh-yo-zarem : (میدیوزَرِیم) – نخستین گاهنبار روز پانزدهم اردیبهشت ماه، چهل و پنجمین روز از اول سال که در آن آسمان آفریده شد.
Maidh-yo-shema : (میدیوشـِیم ) – روز پانزدهم تیر ماه صد و پنجمین روز سال که در این روز آب آفریده شد.
Paiti-shahem : (پَـیتهشَـهیم) – روز سیام شهریور ماه صد و هشتادمین روز سال که در این روز زمین آفریده شد.
Aya-threm : (اَیاسرِم ) - سیام مهر ماه دویست و دهمین روز سال که در آن گیاه آفریده شد.
Maidh-ya-rem : (میدیارِم) – بیستم دیماه دویست و نودمین روز سال که جانوران آفریده شدند.
Hamas-path-maedem : (هَـمَـسپَـتمَـدٌم): در آخرین روز کبیسهٔ سال یعنی سیصد و شصت و پنجمین روز سال که وهیشتواشت گاه مینامند واقع است که مردمان آفریده شدند.
هر یک از جشنهای ششگانهٔ گاهنبارها پنج روز بطول میانجامیده و آخرین روز هر گاهنبار مهمترین روز جشن بودهاستجشن فصلی یا گهنبار همس پت میدیم :
زرتشتیان این جشن را در پنج روز
کبیسه یا پنجه وه بر پا میدارند و برای هر یک از این روزهای پنج گانه
کبیسه یا پنجه وه نام یکی از گات های پنچ گانه زرتشت گذاشته میشود. نام
گات های پنجگانه زرتشت به به شرح زیر است
1. اهنود
2. اشتود
3. سپنت مد
4. وهوخشتر
5. وهیشتوایشت
در
مدت این پنج روز زرتشتیان ، اجرای آیین این جشن را تنها به جا آوردن و
آیین گهنبار یا گاهنبار یعنی بخشش و دادن پول و جز آن برای خشنودی روان
گذشتگان و ارواح نیاکان می پردازند
روش برگزاری و متن آفرینگان گاهنبار:
به خشنودی اهورامزدا، برزبان میآورم و میخوانم بهترین نیایشها را. برزبان میآورم ازجان، با باوری نیک که مزدا پرست زرتشتی و دشمن همه بدیها و پیرو آیین اهورایی میباشم. نیایش و آفرین میخوانم همه گاهها و هنگامهای روز و ماه و جشنهای سال (گهنبار) را که ردان وسروران هستند و با خشنودی ستایش میکنم، و این نیایش را به هنگام بامدادان میسرایم . نیایش میکنم و آفرین میخوانم بر همه گهنبارهای سال، هنگام هر جشنی که باشد، به نام بر زبان میآورم و آیینهای ویژه میگذارم. نیایش و آفرین خوانی میکنم برای گهنبار، میدیوزرم، میدیوشم، پیته شهیم، ایاسرم، میدیارم، همسپتمدم؛ که همه ردان و سروران هستند. داد و دهش هایتان را ای مزدیسنان در جشنهای ششگانه سال پیشکش کنید. از برای گهنبارها «میزد» (خوانهای گسترده گهنبار) را از برای این ردان و سروران بدهید. یک گوسفند سالم و تندرست و جوان. هرگاه توانایی نداشتید، نیاز کنید نوشابه مقدس هوم را و بنوشانید به داناترین و آگاهترین و راستگوترین و آنانکه بهتر و شایسته تر فرمان دهد از میان مردمان، که یار و همراه بینوایان و مددکار غریبان و دور از شهرها و آموزنده دین و در اشویی و راستی برگزیدهترین باشد. هرگاه توانایی نیاز آن نیز نبود، بدهید برای آنچنان کسان، باری از هیزم خشک و خوب سوز را. هرگاه آن هم نشد، به خانه آن ردگهنبار (روحانی زرتشتی که اجرا کننده این مراسم است) ببرید یک پشته هیزم. بسرایید سرود بزرگی خداوند را و اهورامزدا را به نام بخوانید در یکتایی و بی همتایی پروردگار جهان، اینچنین : بی گمان شهریاری زیبنده و سزاوار آن کس است که بهتر شهریاری کند، و اوست اهورا مزدا که با بهترین راستی برابراست و بندگی و عبادت خود را به پیشگاه وی تقدیم میکنیم و باشد که این چنین «میزد»ی پذیرا شده و ردگهنبار را خشنود و شادمان کند، و این است گهنبار ...(نام گهنبار).