دئنا در گات ها به معنی ایین، دین، وجدان، باور دینی
"مردی که ستایشگر آرمئیتی باشد
پاک و پارسا استو پاداش نیک آنرا درخواست میکنم.
یسنا سرود 51 بند 21 "
"این را از تو میپرسم ای اهورا برای من به درستی آشکار کن.
چگونه میشود آرمئیتی و پارسائی به سوی آنان فرا آید.و دیگران همگی را با نفرت می نگرم.یسنا سرود 43 بند 11"
"کسی که خدایان دروغین و پیروان بزهکار او را نفی میکند
و نیز آنها که او را ( زرتشت) هم باور ندارند
جدا هستند از آنکس که برای او ( زرتشت) درست میاندیشد ( و او را می شناسد)
چنین کسی با باور به آیین پاک تو،
رهایی بخش ( سوشیانت) مردم است.
ای اهورامزدا! او چون دوست،
برادر و بلکه پدر ( برای مردم) در خانه تو جای دارد. یسنا سرود45 بند 11"
یا daeva در زمان زرتشت مردم به نمادهای طبیعت چون باد و خورشید و ماه بعنوان دئو
شده است باور داشتند ولی در میان مردم آن زمان نیز Dieu خدا که در زبان فرانسه
اختلاف نظر وجود داشت و گروهی آن نمادهای طبیعی را به عنوان خدا نمی پذیرفتند و در
عین حال به آموزش های زرتشت هم باور نداشتند. در این بند اعلام شده که همه آنها که
آموزش های زرتشت و اصل خردگرایی و اندیشۀ درست ر ا پذیرا نیستند جدا هستند از
کسی که آیین پاک و مقدس زرتشت را باور دارد چنین کسی رهایی بخش مردم از بند
تباهی و پلیدی و بداندیشی است رهایی بخش یا سوشیانت هر زن و مردی است ک ه در
اصلاح و پالایش جامعه بکوشد و مردم را به پیروی از اشا و وهومن فرا خواند چنین کسی
دوست و همکار مردم بلکه برادر و پدر آنها است که در درگاه بلندپایۀ مزدا، خدای دانا،
نماد خردمندی و درست اندیشی جای دارد.
مفهوم این بند با توجه به بندهای پیشین و بدون گم شدن در تصورات بی حاصل روشن
است ولی در ترجمه آن میلز، بارتولومه، کانگا، تاراپوروالا، لومل و نیز پژوهشگران جدید
نظیر هومباخ و ایسنلر، پیشنهادهای گوناگون کرده اند که با یکدیگر تناقض فراوان دارد.
همه میکوشند به معنی و مفهوم سرودهای گاتایی پی ببرند و با بهره گیری از نظریاتدیگران اندیشه درست و آموزش زرتشت را به روشنی بیان کنند. در این میان هر ک س
سلیقه و برداشتی دارد که نتیجۀ آن اختلاف میان ترجمه های گوناگون است. تنها کسی
که کوشش میکند به گاتاها و آموزش های زرتشت جنبۀ خرافی و رسوم مذهبی بدهد و یا
به هیچ وجه معنی و مفهومی از گاتاها به دست نیاید شخصی به نام ژان کلنس است ک ه
زبان شناس است و تألیفاتی هم در زمینه دستور زبان اوستایی دارد ولی مانند سموییل
نیبرگ سعی میکند که گاتاها و آموزش های فلسفی زرتشت را بی ارزش و خالی از معنی و
مفهوم جلوه دهد چنین کسانی گو اینکه در رشته زبان شناسی و دستور زبان های باستانی
اطلاعاتی داشته باشند ولی چون از لحاظ فکری، فلسفی و تاریخی با زرتشت و آیین
ایرانی دشمنی دارند، کارشان نمیتواند جنبۀ پژوهشی و علمی داشته باشد چون بیطرفی
را که لازمه پژوهشهای علمی است رعایت نمیکنند جبهه گیری در برابر ی ک اندیشهدروغ پردازی، دشنام دادن، ارایه فرضیه های بی معنی نمیتواند یک کار علمی و تحقیقی
باشد.
"به ایشان، آنها که خواستار خشنودی اهورامزدا هستند
اهورامزدا، که همیشه نیک اندیشی و نیرومندی و دوست خوب اشای خورشیدگونه است
.« پارسایی افزاینده و نیک شما را بر میگزینیم آن شیوه ما میباشد » . پاسخ داد
یسنا سرود32 بند"2
در خداشناسی زرتشت همبستگی بسیار میان انسان و خدا ام ک ان دارد. راه دسترس ی به
صفات اهورایی و افزایش نیروی پارسایی تا اندازه ایست که هر کس میتوان د به درگاه
اهورامزدا راه یابد و با او پیوسته شود. در اینگونه شناخت حقیق ت، پیوستگ ی با آفر ی دگار،
نقش اساسی با خود انسان است که میتواند مراحل کمال را بپیماید و به مرز رس ایی و
درک آفرینش و جاودانگی نزدیک شود.
عرفان زرتشت یک عرفان دینی و در قالب یک چهارچوب از پیش ساخته محبوس نیست.
ذوق و عشق انسانها در راه پیمودن حقیقت نمیتواند با هم یکسان باشد راه یک ی است
ولی توان رهروان گوناگون است و همه همبستگان حقیق ت، یعنی پیروان اشا و وهومن از
دوستان اهورامزدا هستند.
"از آنجا که در آغاز ای مزدا، جهان جانداران، وجدان و سرشت ما را
با اندیشه و خرد خود آفریدی و آنگاه، به تن ما جان بخشیدی.
ما نیز آرزومندیم که کردارمان ، گفتارمان و گزینش هایمان
با اندیشه و خرد تو هماهنگ شود. یسنا سرود سی ویک بند یازده"
در اینجااشو زرتشت منشأ و پایۀ آفرینش بر اندیشه درست و خرد
اهورایی نهاده شده ، گردش کاینات و مدار هستی بر نظام دقیق و هماهنگ استوار است
که هر چه انسان داناتر باشد به آن نیرویی که هستی و نظام هماهنگ را آفری ده است
آگاهتر میشود. زرتشت بدین ترتی ب با آیین پیش ینیان ک ه ستا یش ای زدی پندار ی و
اساطیری بود به مبارزه پرداخت و آموزش داد که آفرینش کاینات مبن ایی عقلایی دارد و
بیگمان با دانش بشر که پیوسته در حال پیشرفت است سازگار میباشد . اصول عقل ی و
علمی، کلیت و عمومیت دارند و هر کس در هر کجا باشد میتواند درستی یا نادرستی آنها
را بررسی و نسبت به آن داوری کند و ارزش ان را بسنجد.
زرتشت اصول کلی مربوط انسانی را که نگهبانی صلح و آرامش ، نوساز ی جهان و تازه
کردن زندگی است آموزش میدهد و آدمیرا در کارها، گفتار و گزینش خود آزاد و مختار
میداند و آرزو میکند که این گزینش هماهنگ با نیک اندیش ی، آبادگری و نوسازی باشد.
"میپرسم همچنین چگونه آن راد مردی که در پرتو دادگری ،
برای نیرومندی و پیشرفت خانه ، شهر و کشور کوشش میکند
که ای اهورامزدا به تو نزدیک و همانند باشد،
چه هنگامیو با کدام کار و کنش فرا خواهد رسید.یسنا سرود سی ویک بند 16"
اشو زرتشت در هریک از بندهای این هات آموزش میدهد نیرومندی و پیشرفت جامعه ، یعنی
خانه ، شهر و کشور، از راه درستی و دادگر ی، به دست راهنما و رهبری امکان دارد که پاک
و درستکار باشد و از اصول اخلاقی پیروی کند.
میپرسد کدام کار و کنش است که با صفات اهورایی هماهنگی دارد و می توان د جامعه
انسانی را با داگری به سوی توانایی و پیشرفت هدایت کند.
زرتشت در توانایی و نیرومندی تنی و روانی تاکید و پافشاری میکند. اگر در این هات بر
توانایی و قدرت خانواده تکیه میشود به این دلیل است که یک کشور نیرومند نمیتواند از
خانوادهها و و افراد ناتوان بوجود آید مهمترین واحدی که افراد آن باید مجهز به دانایی و
توانایی باشند خانواده است.به همین دلیل کوتاهی در تربیت و پرورش فرزندان یا ریاضت کشیدن و آزار دادن به تن
در گاتاها نکوهش شده. یک روان نیرومند که میخواهد بر دشواریها چیره شود نمیتوان د
در یک تن رنجور و ناتوان جای داشته باشد. به همین ترتیب واحدهای اجتماع ی بزرگتر
که شهر و کشور باشند باید از نیرومندی ، نظم و پیشرفت آن هم ی ک پیشرفت دائم یو
همیشگی بهره مند باشند. در این بندها به ویژه بند دهم به خوبی دیده میشود که منظور
به ک ار « پسئوش « رهبر و راهنمای اجتماعی است و آنجا که واژه گله و رمه « شبان » از
رفته منظور از آن مردم و نزدیکان و پیروان هستند و چهارچوب اجتماعی ک ه زرتشت در
آن آموزش میداده یک جامعه خانه به دوش و کوچنده نبوده است . تمام مظاهر و
تقسیمات یک جامعه شهرنشینی دیده میشود. در چنین اجتماعی است که نظم و دادگری
و کار و کنش بر مدار راستی و درستی ضرورت دارد. کوشش زرتشت ایجاد یک نظام نوین
اجتماعی بر دو پایۀ اساسی است نخست پایه های اخلاقی و معنو ی ، سپس نیرومند ی و
پیشرفتهای مادی و اقتصادی.
"و چنین باشد که کی گشتاسب،
پسر زرتشت و فرشوشتر اندیشه
گفتار و کردار خود را برای بزرگداشت مزدا
همواره با دانش و نیایش هایشان پی گیری کنند.
و خدمتگزار راههای درست آن آیین باشند
که اهورا به سوشیانت ( رهایی بخش) خود ارزانی داشته است. یسنا 53 بند 2"
زرتشت در این بند خود را سوشیانت، رهایی بخش و نجات دهنده از جهل و نادانی معرفی
میکند. سئُوشییت به معنی نجات دادن از تیره روزی ها و فساد بشر و جامعه انسانی است.
چون همیشه عوامل تیره روزی وجود دارد همیشه باید یک یا چند سوشیانت برای رهای ی
بخشیدن مردم از آلودگی و آشفتگی وجود داشته باشد. طبق آموزش های زرتشت هر مرد و
زنی که پیرو آیینراستی و باورمند بهدستورهای اخلاقیگاتایی باشدمیتواندنقش سوشیانت
و رهایی بخش از پلیدی را به عهده داشته باشد. در روایات سنتی ک ه در زمان ساسانیان
گرد آوری شده سوشیانت در رأس هر هزار سال از تُخمۀ زرتشت باید ظهور کند که جنبه
داستانی و اساطیری بخود گرفته که با اصول خردگرایی آیین زرتشت هماهنگی ندارد.