آتشکده جایگاه ستایش اهورا مزدا

ستایش خداوند 

آتشکده، پرستشگاه زردشتیان (مردم فلا ت ایران) می باشد که آتش در جایی خاص از آن قرار دارد و مهم ترین آیینهای دینی در آن و در برابر آتش انجام می گیرد. زمان آغاز برپا داشتن آتشکده معلوم نیست. ظاهرا زردشتیان از سده 4 ‏ ق م به بعد به تقلید از مردم بین النهرین به ساختن معبد پرداخته اند. پیشنی از آن مراسم دینی آنان در فضای آزاد و به ویژه بر بلندیها انجام می گرفت. بیشتر اطلاعات ما درباره آتشکده ها خصوصا از دوره ساسانی و اسلامی است. آتشکدههای آن دوران معمولأ بنای مکعب گنبدداری بوده که چهار طاق نامیده می شده است. مقدس ترین قسمت هر آتشکده ، جایی که آتش در آن نگاهداری می شود، اتاق کوچک مکعب یا مکعب مستطیل شکلی است به نام گنبد (در اصطلاح زردشتیان ایران)، یا آتشگاه ‏(در اصطلاح زردشتیان هندوستان). اصطلاح گنبد در این مورد در زبان پهلوی نیز رایج بوده است.  در آتشکاه های زردشتیان هند (پارسیان) دیوار ایت اتاق مشبک است تا عبادت کنندگان بتوانند آتش را از دور ببینند. این گونه آتشکده ها دارای دری است که موبدان برای خدمت به آتش از آن در وارد اتاق آتش می شوند آتشکده های قدیمی یزد و کرمان دارای اتاق بزرگی است (به نام گهنبار خانه یا محر اب و غیره) که عبادت کنندگان در آن اجتماع می کنند و آتش در اتاقی مجزا با دیوارهای ضخیم به دور از چشم پرستش کنندگان نگاهداری می شود. در گذشته برای محفوظ ماندن آتش و آلوده نشدن آن، جز روحانیان زردشتی هیچکس مجاز به داخل شدن به آن اتاق و دیدن آتش مقدس نبود. در سده های 13 و 14 ‏ش ، در کرمان و یزد و تهران آتشکده هایی به سبک آتشکده های پارسیان هند (آگیاری) ساخته شده است که در آنها آتش در اتاق مکعب شکلی که در وسط قرار دارد، می درخشد و از پنجره های شیشه آی قابل رویت است. آتشدان در گودی بالای ستونی گرد و سفالی (در قدیم سنگی ، به نام مغرب در کرمان ، کلک در یزد و آدخش در شریف آباد اردستان) در زیر قبه ای نهاده شده است آتشکاه ها بنا بر اهمیت نوع آتشی که در آن است ، به 3 دسته تقسیم می شوند : ‏آتش بهرام ، آدران و دادگاه

 1 ‏. برای تاسیس آتش بهرام (در زبان پهلوی آتخش وهرام) 16 ‏آتش کونا کون مانند آتش خانگی و آتش صنعتگران و غیره ‏گرد آوری می شود و در طی دعاخوانیهای متعدد و مراسم دینی دقیق و طولانی (تطهیر) و (تقدیس ) می گردد. پس از این مراسم، آتش مقدس را با تشریفات دینی خاص در اتاقی مخصوص در آتشکده ‏در زیر قبه برجای خود می نهند، یا اصطلاحأ بر تخت می نشانند. پس از آن فقط موبدانی که دارای شرایط و درجات خاص دینی باشند، می توانند برای خدمتگزاری به آن اتاق (گنبد) داخل شوند. آتشکده ‏ای که این گونه آتشی در آن جای دارد، به ویژه آتشگاه بهرام (یا آتش بهرام (ایزد پیروزی در نزد ایرانیان قدیم) نامیده می شود.

2 ‏. تقدیس آدران (یا به اصطلاح پارسپان هند آدریان ، در پهلوی به گونه عام آدر یا آتخش) بسیار آسان تر است. 4 ‏نوع آتشنی برای این منظور کافی است، ولی تشریفات بر تخت نشاندن آن در گنبد همانند آتشنی بهرام است، اما خدمتگزاری آن ساده ‏تر است. این نوع آتشکده در ایران در مهر و در هند آگیاری ناهیده می شود.

‏3. دادگاه (در پهلوی آدروگ) آتشی است که تنها از یک آتش خانگی تقدسی شده ، تشکیل می یابد. گرچه تقدیس این آتش به وسیله روحانی زردشتی انجام می گیرد، اما هر فرد عادی زردشتی می تواند آن را خدمت کند. این خدمت،  ‏یعنی هیزم و بوی خوش بر آن نهادن ، مستلزم تشریفات بسیار کمی است .

آتش داد گاه در 2 ‏مکان می تواند وجود داشته باشد: یکی در معبد عمومی که با همان تشریفات دو آتش دیگر در گنبد قرار می گیرد، دیگری در اتاق کوچکی نزدیک دخمه که روحانیان یا مردم عادی زردشتی از آن مراقبت می کنند. همچنین در بعضی خانه های اعیانی زردشتی، خصوصأ در هندوستان، اتش دادگاه ‏برای اجرای اعمال دینی نگاهداری می شد. اغلب این آتشهای خصوصی بعدأ در معبدی مستقر گشته و تبدیل به آتشکده ‏عمومی شده ‏اند. آتش مرتبه پایین تر نمی تواند به مرتبه بالاتر تبدیل گردد و اگر آتشی به ناچار باید به آتشکده ‏دیگری نقل شود، با آتش مستقر در آن آتشکده ‏در زیر یک گنبد قرار نمی گیرد، بلکه آتشنی منتقل شده ‏در اتاقی جداگانه نگاهداری می شود و دو آتش از یکدیگر دور می مانند . 

از میان آتشکده های دوران ساسانی 3 آتشکده که در آنها آتش بهرام می درخشیده است ، از اهمیت بسیاری برخورد ار بوده اند:

1.‏فرنبغ؛ 2. آدر گشسب؛ 3. آذر برزین مهر. هر کدام از این آتشکده ها منسوب به یکی از طبقات اجتماعی ساسان است.

Ariarman.org

واژه آتشکده

آتشکده مرکب است از آتش +  ‏کده. جزء اخیر نیز مرکب است از کد + ‏ه نسبت است. کد از ریشه کته اوستا یی و آن نیز از مصدر کن به معنی کندن مشتق شده است. در زبان پهلوی آتخش گویند. سکویی که ظرف آتش مقدس را بروی آن میگذارند ´آتخش گاس´ نام دارد.آتور یا آذر نیز به چم آتش است . آتشگاه ‏در زبان پارسی در زبان پهلوی آتوران می باشد.همچین زرتشتیان معبد و آتشکده ‏را‏«در مهر» هم می گفته اند که یادآور سنت های پیش تاریخی در ایران و آیین مهر یا میتراییسم نیز هست .

شرایط ساخت آتشکده ها در گذشته

در نوشیجان بین همدان و ملایر دو آتشگاه پیدا شده است که از دوره ی مادی باقی مانده است، ساختمان یکی از آن ها به گونه ای است که نشان می دهد از آن به صورت مخفیانه استفاده می شده است و دیگری صورتی علنی داشته است. در زمان هخامنشیان آتش در فضای باز و بر روی سکوی بلند شعله ور می شد. گیرشمن می نویسد:
"ما سه معبد متعلق به دوره هخامنشی می شناسیم، یکی در پاسارگاد که به امر کوروش ساخته شده، دیگری در نقش رستم در جبهه مقبره داریوش که شاید به دستور خود او بنا شده، و سومین در شوش، که ظاهرا متعلق به زمان اردشیر دوم است. هر یک از آن ها به شکل برجی مکعب و دارای یک اتاق است، که توسط پلکان به سوی آن می رفتند، و در این جا مغ آتش مقدس را نگهبانی می کرد. تشریفات دینی را در هوای آزاد انجام می دادند."
اما از قرن 4 میلادی و به ویژه در دوره ساسانیان با توسعه آیین زرتشت مقرر شد که نباید نور آفتاب بر آتش بتابد و با آب پاک باران خاموش نشود، آتش پس از آن زیر سایبان قرار گرفت و آن را چهارتاقی نامیدند. زرتشتیان بدون نزدیک شدن به آتش، آن را هنگام نیایش مشاهده می کردند. به این نکته باید توجه داشت که در برخی جاها آتش در تمام روزهای سال در آتشکده قرار نداشته است بلکه آن را در روستای نزدیک یا محل مناسبی روشن نگاه می داشته اند و برای اجرای مراسم آن را به آتشکده منتقل می کرده اند و پس از اجرای مراسم آن را به همان محل برمی گردانده اند. بنا به نوشته های پهلوی مراسم یسنا خوانی در آتشکده توسط 7 موبد انجام می گردید و یزش نام داشت.
آتشکده جز پرستشگاه، دادگاه، درمانگاه و آموزشگاه هم شمرده می شد و جز موبد یا مغ، طبیب، مدرس، منجم و سالنامه نگار هم در ساختمان های اطراف آن ساکن بودند.
ریچارد فرای می نویسد نویسندگان اسلامی از بسیاری آتشکده در سراسر ایران دچار شگفتی شدند. واگذاری یک آتشکده کاری بس پرثواب بوده و گاهی به نام وقف کننده نامیده می شده است و برای نگهداری زمین و ثروت زیاد بر آن وقف می شده است.

http://www.takdune.com