آتشکده‌ی «توران‌دخت»

مازیار نیک بخش

آتشکده‌ی «توران‌دخت» ساسانی در «توران‌پشت» یزد است
آتشکده‌ی استینا، آتشکده‌ای است که برپایه‌ی روایت‌های دور و نزدیک رخدادنگاران به فرمان «توران‌دخت» ساسانی، ساخته شده است. آتشکده‌ای که تا اکنون نام و نشانش تنها در کتاب‌ها و تاریخ‌ها بود.

در تاریخ مقدسی، درباره‌ی این آتشکده چنین آمده است:

ملکه توران‌دخت ساسانی، دختر خسروپرویز در زمان پادشاهی خود در قهستان یزد، بنای آتشکده‌ی استینا و دژی را بساخت که امروزه به توران‌پشت نامور است.

میثم دهقان توران‌پشتی، بر این باور است که در روستای توران‌پشت یزد و بر بلندی‌های این روستا، ویرانه‌ای که اکنون «کلات‌استینا» یا «کلات استینگ»، نامیده می‌شود، برجای‌مانده‌های همان آتشکده‌ی استینا است.نمایی از روستای توران‌پشت

به گفته‌ی دهقان، روستای توران‌پشت، دارای چندین محله است. محله‌ی «استینا» یا به زبان روستاییان، «استینگ» در مرکز روستا است و برجای‌مانده‌های آتشکده نیز بر بلندی‌های این محله است.

میثم دهقان دراین‌باره گفت: «این سازه، همچون آتشکده‌ةای روزگار ساسانی با سنگ و ملات ساروج، ساخته شده و در بخش‌های ویران‌شده‌اش، برجای‌,انده‌های کاشی‌های فیروزه‌ای به چشم می‌خورد.»

این سازه در جایی بنا شده که از کیلومترها دورتر، به چشم می‌آید و در کنار آن، برجای‌مانده‌های یک آبگیر(حوض) سنگی نیز دیده می‌شود، همچون همه‌ی آتشکده‌ها که در آن، عنصر آب و باد و آتش و خاک در کنار هم آرمیده‌اند.

به گفته‌ی دهقان، هم‌اکنون مردم روستا را باور بر این است که از این ویرانه‌ها، در هنگام استواری، برایتخت رستم در روستای توران‌پشت دیده‌بانی و پاسداری از روستا سود می‌جسته‌اند.

در «تاریخ جدید یزد»، درباره‌ی توران‌پشت، چنین می‌خوانیم: «چون از ملوک‌زادگان، نرینه نمانده بود و بر توران‌دخت بیعت کردند و او را به پادشاهی نشاندند و چون یزد را خسرو به اقطاع دختران کرده بود، معماران بفرستاد و در قهستان یزد، دهی آباد بساخت و آن به نام خود بازخواند و اکنون مشهور به “توران‌پشت” است، دهی خرم و آباد است و نعمت از آن حاصل شود. اهالی او همه خوش‌وقت و اهل طاعت باشند.»

برپایه‌ی آن‌چه گذشتگان نقل کرده‌اند و آن‌چه اکنون خاک و سنگ و ساروج فروریخته از این بنا، بازمی‌گویند، بنایی که امروز بر بلندی‌های توران‌پشت، قامت به زیر تازیانه‌های زمان، خمیده، همان آتشکده‌ی استینا است.

این روستا که نامش نیز بی‌گمان نشان از کهنسالی‌اش دارد، در ۶٠کیلومتری شهرستان یزد بر کفه‌ی قهستان(کفه‌ی ابرکوه)، چشم به راه کسانی است که پاسدار میراث گذشتگان‌اند.

میثم دهقان درباره‌ی پیگیری‌هایی که برای ثبت این اثر انجام داده، گفت: «برای ثبت این اثر تاریخی و بازسازی و پاسداری از آن، نامه‌نگاری‌هایی با تنی‌چند از مسوولین، انجام شده است و به گونه‌ی رسمی، درخواست ثبت این اثر به سازمان میراث فرهنگی یزد، ارایه شده است اما هنوز از ثبت یا مرمت، خبری نیست.»

به گفته‌ی وی این اثر نیاز به پاسداری و بازسازی دارد اما گویا دست‌اندرکاران هنوز رنج بازدید از آن‌را نیز به خود نداده‌اند.

نوشتارهای با ارتباط با این نوشته:

1. آتشکده‌ای تاریخی در روستای «توران‌پشت» میترا دهموبد آتشکده‌ی استینا، آتشکده‌ای است که برپایه‌ی روایت‌های دور و نزدیک رخدادنگاران به فرمان «توران‌دخت» ساسانی، ساخته شده است. آتشکده‌ای که تا اکنون نام و نشانش تنها در کتاب‌ها...
2. آتشکده کاریان یا آذرفرنبغ آتشکده کاریان یا آذرفرنبغ با ارتفاع تقریبی ۲۰ متر در مسیر کاریان، از دهستان هرم و کاریان، بخش جویم، شهرستان لار در استان فارس و در ۴۲ کیلومتری جنوب غربی...
3. آتشکده آذرگشسپ در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند. نام آتش‌هایی که در این آتشگاه‌ها نگهداری می‌شد. یکی بُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود...
4. آتشکده قنات غسان آریامن قنات غسان از دهات زرتشتی نشین اطراف کرمان بوده است.این روستا که در چندکیلومتری ماهان در جنوب کرمان واقعاست،قدمتی از عهد بنی امیه دارد.غسان حاکم کرمان در زمان عمربن...
5. آتشکده آریامن  آتشکده مرکب است از آتش + ‏کده. جزء اخیر نیز مرکب است از کد + ‏ه نسبت است. کد از ریشه کته اوستا یی و آن نیز از مصدر...

زیارتگاه های زرتشتیان ایران

زیارتگاه های زرتشتیان

« زرتشتیان در مراسم رفتن به پیرها ( زیارتگاه ها) ، بزرگی ، بزرگ منشی، پاکی و مظلومیت دخترانی را می ستایند که تسلیم دشمن نشده و خود را به خفت و خواری نسپرده‌اند تا آن‌ها را در بازارهای حلب و شام بفروشند و حتی تا یزد کویری آمدند و تشنه و گرسنه در کوه‌ها و بیابان‌های بی آب وعلف اطراف یزد پس از تحمل سختی‌های بسیار حتی دل کوه هم به رحم آمد و آنها را در خود گرفت و شهید شدند …» 

کتاب جهانبینی نوشته موبد دکتر خورشیدیان (سنت زرتشتی و کاربرد آن)

چگونگی پیدایش زیارتگاه های زرتشتیان در یزد
برخی از اماکن متبرکه را نزد زرتشتیان پیر نامند. اما پیر در لغتنامه ها و فرهنگ ها به معنی مراد، مرشد، پیشوا و راهنما آمده است که در نزد زرتشتیان نیز مراد راهنماست.
پیش از فرو ریختن پادشاهی ساسانیان ، یزدگرد برای حفظ جان خانواده خود، درمنقطه‌ی کویری و متروک که آن روز جلب توجه نمی کرد و امروز یزد نام دارد ( نام کنونی یزد نیز به یادگاری یزدگرد به جا مانده است ) جایگاهی تهیه کرد و خانواده خود را که عبارت از دو پسر (هرمزان و اردشیر ) و پنج دختر ( نیک بانو ، نازبانو ، پارس بانو ، مهربانو و شهربانو ) و همسرش ( کتایون ) و مروارید نامی ( هریش به معنی خدمه ) بود، در آن مستقر نمود. پس از آن خانواده یزدگرد برای دور بودن از امواج حوادث ترک دربار و دیار نموده و هر یک به گوشه‌ای و خلوتگاهی پناه بردند و دست نیاز به درگاه پروردگار بخشنده بردند و از آستانش خواهان یاری شدند و خداوند یاری دهنده‌ی درماندگان، دعای آن‌ها را پذیرفت و دریچه‌های مهربانی خود را به رویشان گشود و سعادت جاودانه را بهره آن‌ها ساخت . هرمزان و شهربانو اسیر به عربستان برده شدند . بقیه خانواده بعد از جدا شدن از همدیگر هر یک به سویی گریختند .
شادروان موبد مهرگان چنین می نویسد : چنان پیداست که در اواخر شاه یزدگرد بن شهریار اولادان او که از گردش چرخ کج‌رفتار از دست ظالمان فرار کرده و هر یک به رنج و سختی به کوه و بیابان پناه برده‌اند و به امر خداوندی غایب شده‌اند که اکنون آنجا را زیارتگاه می‌نامند¹. 
این اماکن دارای مقدار زیادی آب بوده و حتی اکنون مجرا و سوراخ هایی وجود دارد که نشان می‌دهد که در گذشته خیلی دور آب از آن‌ها جاری بوده و در نتیجه آن‌جا منطقه ای سبز و خرم و با صفا بوده است. در آبان یشت آمده که وقتی ایران شکست خورد، عده ای از خاندان یزدگرد فرار کرده به این نقطه آمدند و در این دره سبز که کوه سر به فلک کشیده‌ای در آن قرار داشت، از بیگانگان در امان بودند . همچنین این‌جا در پیرامون کویر جای داشت که این یک برتری بود.

------------------

1.کتاب آیین دین زرتشتی (1291 یزدگردی )

زیارتگاه پیر هریشت

در 90 کیلومتری غرب یزد و 15 کیلومتری اردکان بر دامنه‌ی‌کوه‌هایی پست با پوشش گیاهی اندک، زیارتگاهی به نام هریشت وجود دارد. زرتشتیان باور دارند که یکی از یاران دختر یزدگرد (ندیمه‌ای به نام گوهربانو که او را مروارید نیز دانسته‌اند) در این مکان غیب شده است . بر پایه‌ی روایات، گوهربانو در پی تعقیب تازیان، از کاروان همراهان جدا شده و پس از سرگردانی در این محل به نیایش خدا می‌پردازد و ناگهان ناپدید می‌شود و سال‌ها پس از ناپدید شدن بر کودکی گمشده نمایان شد و به او فرمود تا از پدر بخواهد که پیر هریشت را بنیان گذارد. بخشی از سنگ کوه که برجسته است و در پستو جای دارد، به عنوان این مکانِ ناپدید شدن دانسته می‌شود.

زیارتگاه ، در بالای پله‌هایی ساخته شده است که به بالای کوه راه دارد. پیش از رسیدن به پای پیر، زیارت کنندگان دست و صورت خود را با آب پاکی که در راه‌پله و قبل از رسیدن به پیر درنظر گرفته شده است، شستشو می‌دهند. در بالای پله‌ها درِ ورودی زیارتگاه قرار دارد که به‌گونه‌ای زیبا با سه سخن اندیشه‌برانگیز اشوزرتشت اسپنتمان یعنی" هومت ، هوخت و هورشت" آراسته شده است. به‌هنگام ورود، اتاقی پیش رو قرار می‌گیرد که در میان آن کلکی وجود دارد که بر روی آن آتش می‌افروزند و بوی خوش بر آن می‌نهند. گرداگرد این اتاق سکوهایی برای نشستن زیارت کنندگان ساخته شده است . زرتشتیان در حالی که نگاره‌ی زیبای نخستین پیامبر آریایی ، تابلوهایی به خط بی‌نظیر دین‌دبیره و گل‌هایی شاداب این اتاق را آذین بخشیده است،  روسری و کلاه بر سر می‌نهند و اهورامزدای یگانه را ستایش می کنند.
ساختمان اصلی زیارتگاه ، علاوه بر این اتاق ، یک پستو دارد که آتش همیشه روشن در اینجا جلوه‌ای روحانی بدان بخشیده است. پستو همان بخشی است که آن را مکان ناپدید شدن گوهربانو خوانده‌اند. اینجا هم با نمادهایی از دین زرتشتی آراسته شده است و مکانی است که انسان را به آرامش درونی برای راز و نیاز با پروردگار خویش می‌رساند. 
در خارج از ساختمان زیارتگاه و پایین آن ، ساختمان‌هایی به نام خیله توسط خیراندیشان زرتشتی برای ماندنِ چند روزه‌ی زیارت کنندگان بنا شده است. همچنین ، آب انباری در پایین پیر وجود دارد. 
زرتشتیان هر سال از روز امرداد تا روز خور از ماه فروردین (7 تا 11 فروردین) برای برگزاری آیین های دینی و سنتی از همه جای جهان، در این زیارتگاه گرد هم می آیند. همچنین جشن آتش افروزی ( هیرومبا ) را زرتشتیان شریف آباد در 26 فروردین در این زیارتگاه برگزار می‌کنند.

زیارتگاه پیر نارکی 

پیر نارکی در 58 کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد بر دامنه‌ی کوه غربی بلندی به نام تجنک نزدیک دره زنجیر و یا در نزدیکی تفت از دره گیگون قرار دارد. برپایه‌ی روایت‌ها، دختر یزدگرد  به نام  نازبانو  در این مکان مقدس ناپدید شده است. ناز بانو بر بیابانگردی روشن بین نمایان شده و او را فرمان به بنیاد پیر نارکی می‌دهد.
ساختمان زیارتگاه شامل اتاقی است که پذیرای دل‌های گرم زیارت‌کنندگان زرتشتی است. در بیرون از این اتاق ، مکانی برای شستشوی دست و صورت در نظر گرفته شده است. خارج از دری که این دو محل را در بر می‌گیرد، ساختمان‌هایی به نام خیله از دهش خیراندیشان ساخته شده است. این خیله‌ها برای ماندنِ چند روزه‌ی زیارت کنندگان پیش‌بینی شده‌اند. 
زرتشتیان از گوشه و کنار جهان ، همه ساله از روز مهر تا ورهرام از ماه امرداد ، برابر با 12 تا 16 امرداد ماه ، با گرد هم آمدن در این مکان ، به نیایش اهورامزدا و برگزاری آیین دینی و مراسم سنتی همراه با شادی ، می‌پردازند.

زیارتگاه پیر بانوی پارس 

پارس بانو در دامنه‌کوهی نزدیک جنوب شهر عقدا در 112 کیلومتری جنوب غربی شهر یزد در محلی به نام ارجنان (زرجوع) وجود دارد.
از روز مهر تا روز ورهرام از ماه تیر یعنی 13 تا 17 تیر ماه،  همه ساله زرتشتیان با برپایی آیین های دینی و سنتی در این زیارتگاه گرد هم می آیند. 
روایت است که پارس بانو (دختر یزدگرد ساسانی) را در این مکان مقدس در خود گرفته است. شهبانو در خواب نابینایی نمایان شده پس از شفای چشمان او، می‌فرماید پیر بانو را بنیان گذارد.
پیرمردان و پیرزنان قدیمی اظهار می‌کنند که آثار لباسی و ریشه‌ی مقنعه مانندی در شکاف کوهِ زیارتگاهِ پارس بانو دیده‌اند که شوربختانه برای تبرک آنها را کنده و برده‌اند و اینک تنها شکاف کوه برجای مانده است.

زیارتگاه پیر سبز یا چک چک 

« صاحب پیر را نام حیات‌بانو و از شاهدخت‌های ساسانی است که پس از سقوط مداین برای پاسداری از ناموس و پاکدامنی خویش به اطراف ایران آواره شده‌اند‌. حیات‌بانو چون به دامنه کوهی پشت هومین و سنجد می‌رسد‌، سیاهی دشمن را از دور می‌بیند و نالان و گریان به سمت کوه بلند خشک بالا می‌رود‌. همینکه در دسترس دشمن قرار می‌گیرد آهی از دل کشیده و با نگاهی به کوه بلند می‌گوید‌: مرا چون مادری مهربان در آغوش خود گیر و از دست دشمنانم برهان‌. همان دم شکافی در کوه پدیدار شده و حیات‌بانو در آن ناپدید می‌گردد و سپاهیان دشمن از دیدن این پیشامد شگفت‌زده شده راه خود در پیش می‌گیرند‌. پس از گذشت زمانی، بالای این کوه بلند خشک بی‌آب و علف، قطره‌های آب چشم یتیمان و دیده گریان ستمدیدگان، چون صاحب آن به زمین می‌چکد‌. به قدری که مسافری را سیراب و شاداب نماید و اگر جمعیت زیادتر یا گله گوسفندان فراوانی بدانجا رسند جریان قطرات آب زیادتر می‌شود به گونه‌ای که برای همه اندازه باشد‌. این کوه خشک، از برکتِ پیر امروز سبز و خرم می‌باشد. از روز اشتاد ایزد و خورداد ماه به مدت 5 روز مراسم ویژه زیارت در آن کوه برپا است و گروه زرتشتیان بدانجا می‌شتابند و نذر و نیاز و شادمانی می‌نمایند‌».
نیک‌بانو به همراه مروارید که کنیز بوده در بیابان از هم جدا می‌شوند، نیک‌بانو به سمت شرقی یزد رفت و در 37 کیلومتری اردکان به کوهی رسید و از خدا نالید و به فرمان پروردگار در آن کوه ناپدید شد و امروز به پیرسبز (چکچکو) معروف است.
زیارتگاه پیرسبز در 68 کیلومتری شمال غرب و در دامنه کوه آهکی یزد واقع شده است و به تولیت و سرپرستی انجمن زرتشتیان شریف آباد اردکان اداره می‌شود.
چوپانی در آنجا حیات‌بانو را به خواب می‌بیند که به او می‌فرماید تا پیر سبز را بنیاد گذارد‌. در دیواره سنگی یک سوی نیایشگاه جایی وجود دارد که روییدنی‌هایی مانند پرسیاوشون و مورد و انجیرکوهی رشد کرده است و آب قطره قطره از شکاف سنگ‌ها بیرون می‌ریزد و در حوض سنگی زیر آن ذخیره می‌شود.
روزهای زیارت پیر سبز از اشتاد ایزد تا روز انارام برابر با 24 تا 28 خورداد ماه خورشیدی، و به مدت 5 روز است.
همچنین می‌گویند چوپانی در نزدیکی این مکان گله خود را گم می‌کند و پس از جستجوی بسیار بدون نتیجه گرسنه و تشنه به اینجا که آب از آن می‌چکیده است‌، می‌رسد و به خواب می‌رود‌. در خواب بانویی را می‌بیند که به او می‌گوید در این محل مکانی به نام من بساز و شمع و چراغ بیافروز و مومنان را نیز خبر ده که اینچنین کنند و چون چوپان بیدار می‌شود گله گمشده را نیز در پیش روی خود می‌یابد و در زمانی اندک به کمک بهدینان در آن مکان زیارتگاه پیرسبز درست می‌شود‌.

زیارتگاه پیر ستی پیر یزد 

در مریم آباد از ووستاهای شهر یزد است. هر سال در روز اشتاد از ماه ‏خورداد ( 24 ‏خر داد) زرتشتیان به زیارت پیر ستی پیر که به قلعه هستندان نیز مشهور است می روند. نیایش و ستایش اهورا مزدا و برگزاری مراسم دینی و سنتی ، از آداب زیارت این پیر است طبق عقیده زرتشتیان، شاهزاده شاهویر در آتشکده آذر برزین مهر در خرا سان، بر یکی از زندانیان نمایان می شود. او را بر اسب می نشاند و همان دم در جایگاه ‏ستی پیر فرود می آورد و می گویا تا ستی پیر را بنیاد گذارد. بنا بر تقویم قدیم زرتشتی، روز اشتاد از ماه بهمن به مدث 1 روز، زمان برگزاری نماز همگانی در اپن جشنگاه بوده است 

پیر نارستانه

پیر نارستانه در 31 کیلومتری شرق یزد و در پشت کوه دربید قرار گرفته است. زرتشتیان سراسر جهان، همه ساله به مدت 5 روز از روز سپندارمذ تا روز آذر از ماه تیر یعنی 2 تا 6 تیرماه خورشیدی در این مکان گردهم آمده و آداب و رسوم نیایش اهورامزدا و برپایی سنت‌های شاد را به جا می‌آورند. 
روایت است که کتایون (همسر یزدگرد) به سبب علاقه‌ای که به پسر کوچک‌تر خود ( اردشیر) داشته با هم به سمت شرقی یزد گریختند. اردشیر پس از جدا شدن از مادر، به شرق و به سوی کوه و دشت گریخت و سرانجام در کوهی که هم‌اکنون نارستانه نامیده می‌شود، پنهان شد. این مکان مقدس، شاهزاده اردشیر را برای در امان ماندن از دست دشمنان در خود گرفته است. شاهزاده اردشیر بر شکارچی روشن بینی نمایان شده و شکارچی بنا به خواست و فرمان شاهزاده اردشیر، پیر نارستانه را بنیان می‌نهد.

زیارتگاه شاورهرام ایزد کرمان 

زیارتگاه ‏شاورهرام ایزد کرمان زیارتگاهی بیرون دروازه ‏ی ناصریه و متصل به خیابان ناصریه است، این محل در قدیم معروف به پیرسنگی بوده ‏و درب کوچکی از سنگ هم داشته است گذشته از زرتشتیان، مسلمان ها نیز به این محل باور دارند و با پاکی نیت نیازهای خود را از این محل می خواهند چنین معروف است که هنگام هجوم افغان ها به کرمان، شب را در کنار خندقی که نزدیک شاورهرام ایزذ بود استراحت کرده ‏تا فردای آن روز،  ‏این حدود را غارت کنند شبانه پرچم سبزی در این محل ظاهر گشت و در قلب سپاه ‏آنان آفراشته و برپا شد. افغان ها به گمان اینکه دشمن به ایشان حمله ور شده در تاریکی شب به کشتن یکدیگر پرداختند و پای به فرار گذاشتند. 

علت دیگری که باعث شده به این محل احترام بگذارند این است که محمد اسماعیل خان حاکم کرمان، جد سردار نصرت اسفندیاری مصمم بود که مسیر دروازهی ناصریه را از اواسط شاورهرام ایزد بگذرانند. هرچند زرتشتیان عجز و التماس کردند تا او را از این تصمیم منصرف کنند موثر واقع نشد، شبانه پیرمردی سفیدپوش و نورانی از چاهی که در این محل قرار دارد خطاب به او گفت : ‏تو می خواهی خانه ی مرا خراب کنی؟ خانه ات را خراب و افراد آن را پریشان خواهم کرد. فردای آن روز محمد اسماعیل خان از تصمیم خود دست برداشت و دستور داد روی آن چاه صفه ای بسازند. یکی از زرتشتیان این عمل را به امر او انجام داد و این صفه تا امروز وجود دارد و امروزه زرتشتیان در این قسمت شمع روشن می کنند .

‏زیارتگاه شاه مهر ایزد

زیارتگاهی است در شمال شهر کرمان، این محل را باغچه بوداغ آباد می خوانند جشن فرخنده ی سده و آتش ا فروزی این جشن در این محل برپا می شود. این محل دارای باغی است که دو ساختمان با حوض نسبتا بزرگ و آشپزخانه ای که تنور آن محل پخت نان و فضای آن برای پخت آش و سیروگ در روزهای مهر ایزد است دارد. این آشپزخانه از دهش هرمزدیار خداداد اشیدری به نامگانه ی مادرش روانشاد ماه ‏خورشید اشیدری قنا غسانی بوده ‏است این زیارتگاه ‏که مورد توجه و باور بسیاری از مسلمان ها نیز هست، در روزهای فرخنده ‏شاهد خیرات جمعیت زیادی از زرتشتیان می باشد . چند سال قبل تالاری از دهش رشید نیک بخش در این مکان ساخته شد که مراسم عروسی و جشن های مهم زرتشتیان کرمان چون سده در آنجا برگزار می شود. در مقابل شاه مهرایزد زمینی است که در روز جشن سده ‏خرواری از هیزم در آنجا افروخته می شود .

زیارتگاه ‏میترایی قلعه کنگلو 

این بنا که به نخستین نیایشگاه ‏ساسانی معروف است در مازندران واقع شده ‏است . دیواره ‏های آن از جنس گچ و ساروج می باشد و زیر بنای آن 50 متر مربع است . بنای اصلی آن در سه طبقه بوده است که امروزه فرو ریخته است شمال این بنا به کوهی بزرگ و صخره ای به نام خورنرو راه دارد .

نیایشگاه دهانه غلامان

در 44 ‏کیلومتری شهرستان زابل در 40 ‏سال پیش به یاری طوفانی بزرگ شهری از زیر خاک بیرون آمده است که سال ساخت آن به 500 ‏پیش از میلا د باز میگردد. شنهای رونده این شهر را به مدت بیش از 2000 سال از دید عموم مخفی نگاه ‏داشته بوده ‏است در کنار این شهر بنایی چهارگوش به وسعت 2500  ‏متر مربع می باشد که زیارتگاه ‏دینی ایرانیان بوده است که سکوههای بلند آن نشان از اجرای مراسم دینی مردم این منطقه داشته است .

دیدارگاه درب مهر کرمان 

آتشکده ‏محله ی دو لتخانه از دهش شاد روان پولاد اسفندیار یزدی مقیم بمبنی در سال 1280 ‏خورشیدی بنا شده ‏است و تا امروز دیدارگاه زرتشتیان می باشد و هزینه های آن از کمک زرتشتیان تهیه می شود . آتش اپن آتشکده تا کنون نیز روشن بوده و هرساله در روز یازدهم دی ماه در این محل برگزار می شود که به گهنبار دو لتخانه معروف است . یکی دیگر از آتشکده های مهم و جدید کرمان که تا امروز نیز پابرجا ست و مردم برای روزهای فرخنده ‏به آنجا رفته و شمع و عود روشن می کنند، آتشکده ‏واقع در کوچه ی دبیرستان ایر انشهر است .

در بمهر نو کرمان بلاسیله ی دهشمندان قنات غسانی (یکی از دهات اطراف کرمان) ساخته شده ‏است و آتش ورجاوند در بمهر قنات غسان به دربمهر کنونی منتقل گشت بخشی از هزینه دربمهر نو از دهش موبدزادگان سرور و شیرین، دو خواهر غنات غسانی به نامگانه پدرشان دستور رستم دستور مرزبان بنا گرد ید. چون بنای در بمهر از دهمنی بهدینان قنات غسان بوده ، آتش در بمهر قنات غسان بوسیله ی موبدان آنجا به نام موبد بهرام اسفندیار آریایی، موبد نوشیروان جهانگیر اشیدری، و موبد گشتاسب بهمن پور جهانبخش به دربمهر کنونی منتقل گرد ید .

امروزه این آتشکاه شامل موزه ای است که به ثبت اداره ی میراث فرهنگی استان کرمان رسیده است و آثار و اسناد قدیمی خانواده های کرمانی و حتی نسخه های خطی قدیمی و اشیا یی چون چرخ چاه  ‏، چرخ ریس، سماور برنجی، اتوهای ذغالی و . . . در آنجا وجود دارد.

برگرفته از http://www.dinebehi.com

آتشکده ها و چهار تاقی ها

آتشکده های نامور

آتشکده آذر شب بلخ

آتشکده ای است که گشتاسب شاه در بلخ بنا کرد و به گفته مورخین گنجهای خود را در آن قرار داد . بلخ در تاریخ جزوی ازخراسان بزرگ ایران بوده است که متاسفانه بلخ توسط استعمار روس و انگلیس تجزیه و در کشوری جدید به نام افغانستان قرارگرفت

آتشکده بارنوا

به گفته مسعودی دومین روز پس از به قدرت رسیدن شاهنشاه اردشیر بابکان این آتشکده ساخته شد . مکان آن در جنوب ایران است

آتشکده آذر برزین مهر خراسان

آتشکده آذربرزین مهر یکی از سه آتشکده مقدس ایران است (آذر گشسب - آذر برزین - کاریان ) که در شهر نیشابور یا ابرشهرخراسان قرار دارد . در پهلوی به نام آتور بورگین میتر خوانده می شود به معنی آتش مهر بالنده است . تاریخ ساخت آن بسیار کهناست به طوریکه به زمان اشو زرتشت باز میگردد و در بند 8 از فصل 17 بندهش آمده است : آذربرزین مهر تا زمان گشتاسب درگردش بوده و پناه جهان تا اینکه اشو زرتشت اسپنتمان دین آورد و گشتاسب شاه دینش را پذیرفت آنگاه گشتاسب آتش مقدس را درکوه ریومند در آذر برزین مهر قرار داد

آتشکده شاهپور

در ساحل خلیج قسطنطنیه روم پس از اینکه شاهنشاه شاپور پسر اردشیر پسر بابک وارد شد آن را ساخت و تا دوران خلفای اسلامینیز پا برجا بود

آتشکده کاریان پارس

نام دیگر آن آتشکده آذرفرنبغ یا آذر خورداد است که در معنی می شود آتش فره ایزدی . مکان آن در شهر فیروز آباد یا اردشیر خرهیا اردشیر خوره در صد و بیست کیلومتری جنوب شیراز است و کاخ بزرگ آن که توسط شاهنشاه اردشیر بابکان ساخته شده بود هماکنون فرو ریخته است . اردشیر به همین جهت نام شهر را ارتخشر خوره (ارت خشتر ) نامید . در معنی کل می شود شهر شکوه وجلال اردشیر . خوره به معنی فر و شکوه و جلال است . شهر گور یا فیروز آباد نیز بعدها نام گرفت . این مکان از زیارتگاههایبزرگ مردمان فلات ایران بوده است . فخر الدین اسعد گرگانی در داستان ویس و رامین که به دوره شاهنشاهی اشکانیان مربوطاست نوشته استبه خاصه زین دل بدبخت رامین که آتشگاه خرداد است و برزین

آتشکده پوران عراق

این مکان توسط ملکه پوران دخت ساسانی دختر شاهنشاه خسروپرویز ساسانی در عراق در نزدیکی مدینه السلام ساخته شده است .به گفته تاریخ مسعودی دختر خسروپرویز ساسانی پوران دخت آتشکده ای در محله استنیا در عراق بنا کرد.

 (مروج الذهب صفحه609 )

آتشکده سرده یزد

در یزد بخش تفت روستایی به نام سرده قرار دارد که دارای آتشکده ای کوچک بوده است . پس از یورش تازیان مردم از نابودیآتش این مکان توسط آنان جلوگیری کردند

آتشکده آذرباد تبریز

آتشکده ای در تبریز بوده است که در متون پهلوی آذربادگان هم نوشته شده است به معنی نگهدارنده آتش . به احتمال قوی اثری از آنبه جای نیست.

آتشکده کرکویه سیستان

در زبان پهلوی آتور کرکوری نام داشته است . این آتشکده ساسانی در شمال سیستان کنونی قرار داشته است .احترام بسیاری مردماناین شهر برای این آتشکده قائل بودند و به گنبد رستم نیز مشهور بوده است . این آتشکده تا قرن 17 هجری که قزوینی آن را وصفکرده است بسیار خرم و زیبا بوده است ساخت آن به روزگار کیخسرو باز میگردد که بسیار کهن است . دو شاخ بزرگ گاو داخل آنقرار داشته است و در وسط آنها آتشگاه قرار داشته است .

آتشکده دارابگرد          

به گفته تاریخ مروج الذهب مسعودی این آتشکده به فرمان اشو زرتشت بنا گشت . زرتشت به یستاف شاه فرمان داد تا آتش مقدسجمشید شاه را که مورد احترام وی بوده است را بیابند و بیاورند . یستاف شاه این آتش را در خوارزم پیدا نموده است و به دارابجردفارس آورد و اطرف آن را شهر زیبایی ساخت . این آتشکده در سال 332 هجری قمری به نام آتشکده آذر جوی نامیده می شده است

آتشکده سیروان

این آتشکده پیش از به پادشاهی رسیدن انوشیروان دادگر محل بت ها بود و پس از وی بت ها ویران شدند و آتش مقدس را در آنجاقرار دادند . محل آن سیروان و ری بوده است . به گفته مسعودی تاریخ نگار مشهور این آتشکده در پیش از ظهور زرتشت ساختهشده است

آتشکده نیاسر کاشان

این آتشکده توسط شاهنشاه اردشیر بابکان ساخت شده است طول و عرض آن 14 متر در 14 متر می باشد . این بنا پس از یورشتازیان ویران شد ولی سپس توسط مردم بازسازی گشته است و امروز تقریبا سالم می باشد . نیاسر در 35 کیلومتری شمال غربیشهر کاشان قرار دارد و در منطقه ای کوهستانی در ارتفاعات کرکس می باشد . چشمه ای باستانی به نام چشمه اسکندر نیز در آنجاقرار دارد . در نیاسر غاری که متعلق به دوره پارتیان بوده است نیز وجود دارد . به احتمال قوی این غار معبد میترایی بوده است کهامروزه از مکانهای دیدنی این شهر می باشد

آتشکده آذرنوش پارس

در استخر استان فارس می باشد که نام دیگرش آتشکده آناهیتا یا ناهید می باشد . چون اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی ازخانواده موبدان بزرگ بوده است به همین دلیل این آتشکده را به شادمانی برقراری سلسله جدیدش در ایران ساخت . در تاریخ بلعمیو طبری آمده است که چون یزدگرد سوم نوه خسروپرویز بوده است پس بزرگان ایران او را به مقام پادشاهی رسانند و در آتشکدهاردشیر استخر تاج شاهنشاهی را بر سر وی گذاشتند و سپس او را به پایتخت ایران در بغداد تیسپون فرستادند

آتشکده اردشیر بلخ

آتشکده ای است در بلخ که این نیز همچون آذرشب در خراسان بزرگ ایران بوده است . بلخ نیز همچون مرو شهری از شهرهایایران بوده است که در دوره قاجار به زیر سلطه روس و انگلیس رفت . فردوسی بزرگ آن را نوش آذر نامیده است . فردوسی میفرماید : شهنشاه لهراسب در شهر بلخ - بکشتند و شد روز ما تار و تلخ - و از آنجا به نوش آذر اندر شدند - رد و هیربد را همه سرزدند

آتشکده (نیایشگاه) آناهیتا

آناهید یکی از چهار عنصر مقدس آب و آتش و هوا و خاک است . در معنی می توان گفت که پاک و با عفت و با تقوی است کهارمنیان درست آن را تلفظ میکنند . این زیارتگاه پس از آذرگشسب از بزرگ ترین مکانهای باستانی و مقدس ایران بوده است که ازدوره شاهنشاهی اشکانی (پارتیان ) باقی مانده است . در شهر کنگاور در مسیر کرمانشاهان قرار دارد . ستون ها و پلکان این معبدهنوز پس از بیش از 2000 سال باقی و مستحکم است . این مکان در شهر کردنشین ایران بوده است و در نزد کردان آریایی دارایاحترام خواصی می باشد . کردستان ایران و منطقه اورامان آن یکی از مشهور ترین مناطق اصیل ایران است که هنوز بسیاریزرتشتی دارد و به زبان پهلوی سخن می گویند . ریشه زبان کردی امروزی نیز پهلوی باستانی ایران است . پیر شهریار یا پیرشالیار از افراد مشهور هورامان کردستان است که وی موبدی زرتشتی بود و چند کتاب از وی بر جای مانده است . ابن فقیه در کتابمشهور البلدان نوشته است : هیچ ستونی شگفت انگیز تر از ستونهای معبد آناهیتا کنگاور نیست

آتشکده آذر گشنسب آذرآبادگان

در شمال غرب آشور حد مرز استانهای آذربایجان غربی و شرقی و زنجان و آردستان ما بین شهرهای تکاب، زنجان، میاندوآب ومیانه آه منطقه آوهستانی نزدیک به شهرهای دندی از استان زنجان و تکاب آذربایجان غربی با مجموعه ای از آثار تاریخی مواجهیمآه مجموعه آذرگشنسب (تخت سلیمان) با ویژگیهای خاص در میان این آثار جلوه نمایی میکند.

مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان آه در 45 آیلومتری شمال شرقی شهر ستان تکاب در استان آذربایجان غربی قرار گرفته، با12 هکتار به عنوان یکی از محوطه های تاریخی مهم آشور محسوب می گردد .آثار باستانی این مجموعه و دریاچه / وسعتی معادل 5جوشان آن، روی صفحهای سنگی و طبیعی قرار گرفته که از رسوبات آب دریاچه به وجود آمده است .قدمت این منطقه از لحاظ سکونتگاه انسانی به 3 هزار سال پیش باز می گردد؛ و یکی از مهمترین آثار تاریخی کشور است که به عنوان چهارمین اثر ایران درمیراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

در این منطقه نشانه ها و بقایای استقرار از هزاره اول قم تا قرن 11 ه.ق ملاحظه می شود. اما اوج شکوه و آبادانی تخت سلیمانمربوط به دوره ساسانی می باشد. آه ساختمان آتشکده آذر گشنسب در آنجا احداث و به عنوان مهمترین معبد مورد احترام حکومتمذآور ایفا می نماید و آتش جاودان آن به مدت 7 قرن نماد اقتدار آئین زردتشت محسوب می شده و آتشکده ساسانی آذر گشنسب اززمان حکومت ایلخانیان به بعد تخت سلیمان نام گرفت.

این مجموعه ارزشمند از دوره شاهنشاهی هخامنشی بجا مانده که در آن زمان شیز نام داشته است سپس در دوره اشکانی ادامه داشتولی در زمان ساسانیان اوج شکوه و عظمت خود را گرفت و به مهمترین اثر دینی کشور تبدیل شد زیرا مکانی مقدس و دارای آبهایمعدنی گرم نیز میباشد گفته شده است عده ای از شاهنشاهان ایران در این مکان مهم تاجگذاری کرده اند و سوگند وفاداری خوردهاند. در دوره شاهنشاهی اشکانیان مهم ترین پادشاه آذربایجان آریوبرزن و پسرش ارت وزد بوده است .ساخت این بنا به بیش از 3000 سال باز میگردد و در کتاب هفتم دینکرد در بند 39 سازنده آن را کیخسرو پسر سیاوخش شناختهشده است . که فر ایزدی به او رسیده بود . آذرگشسب در کنار دریاچه چیچست قرار دارد و در گذشته کاخهای بسیار باشکوه وسترگ در اطراف آن بنا بوده است . این دریاچه به صورت خودجوش هر ثانیه 44 لیتر آب از خود بیرون میدهد

آتشکده خوار اصفهان

حمزه اصفهانی می نویسد اردشیر در یک روز سه آتشکده در اصفهان یا اسپهان بنا کرد . یکی در شرق . دیگری در میان شهر وآخری در غرب شهر . دلیل آن را از طلوع خورشید تا غروب آن دانسته است . اولی به نام آتشکده اردشیر است که در منطقه قلعهماربین یا مارین واقع شده است . دومی آتشکده زروان نام دارد که در قریه دارک از روستای خوار است . سومی آتشکده مهراردشیر نام دارد که در اردستان واقع شده است . مهم ترین و سالم ترین آنها در کوه آتشگاه امروزی واقع است . ارتفاع آن از دشت200 متر و از شهر اصفهان 8 کیلومتر فاصله دارد . معبد آن نیمه ویران است و امروزه به آتشکده اصفهان معروف است .آتشگاهاصفهان از بناهای تاریخی شهر اصفهان و از یادگارهای ایران باستان است .این مجموعه دارای پیشینه تاریخیِ کهنی است و درزمانهای گونه گونی از آن بهره بردهاند.آتشگاه اصفهان در ٨ کیلومتری غرب شهر اصفهان و تقریبا در میانهٔ راه اصفهان و نجف آباد قرار دارد .این بنا در نزدیکی رودخانهزاینده رود، بر روی تپهای قرار دارد .از بلندای این تپه، تا کیلومترها از هر چهار سوی اصلی را میتوان به خوبی مشاهده کرد.این تپه از جنس سن گهای رسوبی است. تراز پایینی آن در ارتفاع ١۶١٠ متر از سطح دریا (حدود ۵٠ متر بالاتر از تراز مرکزشهر اصفهان (و فراز آن در ارتفاع ١٧١۵ متری از سطح دریا واقع شده است .این تپه از نظر زمین شناسی در دوره کرتاسه تشکیلشده است.

بافتِ ساختمانیِ این مجموعه از لایه های خشتی است. میانِ دو ردیف خشت را هم یک لایه نازکِ نِی (که از رودخانه آورده می شده)قرار می دادند تا بر استحکامِ آن بیفزایند. پایه های بزرگ و خشتیِ بنا تقریبا از میانهٔ تپهٔ آتشگاه آغاز م یشوند و در بالا به ستونهاییمحکم و قابلِ اعتماد تبدیل م یشدند که در گذشته اتاقهایی نیز بر رویِ آنها قرار داشته است. در برخی جاها نیز بقایایی از راه پل ههاییمنظم و کنده شده در دلِ سنگ بچشم م یخورد که تا بالا ادامه داشت هاست اما امروزه از میان رفته اند. در بالای تپه بنایی گِرد ساختهشده که می توان آنرا نقطه نهاییِ معماریِ این بنا معرفی کرد .بر رویِ تپه، هیچ بنایی بلندتر از آن ساخته نشدهاست .این اتاق دارایهشت گوشهاست و در هر گوشه یک پنجره هم رو به بیرون دارد .گفته میشود موبدانِ زرتشتی، آتشِ مقدس را در درونِ این اتاققرار میدادهاند.

این مجموعه دارای اتاقها و ساختمانهایی در چهار جهتِ تپه بوده که تا زیرِ اتاقکِ آتشگاه ادامه می یافته اند و البته اکنون تنها ساز ههایبخشِ شمالی و بخشی از قسمتِ شرقی سالم مانده اند و بنظر م یرسد مربوط به بازسازیِ این بنا در دوره پهلوی باشند .بر رویِ برخیاز خشتهای بکار رفته در سازههای بخشِ شمالی میتوان عددِ ١٣۵٢ را دید که در قالبِ خشتها تعبیه شدهاست.امروزه در نگهداری از این مجموعه توجهی صورت نمی گیرد. در بافتِ ساختمان های این بنا م یتوان سوراخ های زیادی را دید که بهدستِ گنج یابان کنده شده است. بازدید کنندگان نیز خود باید راهِ بالا رفتن را انتخاب کنند و با توجه به ساختار تپه و خشتی بودنِ اینسازه، سرعتِِ تخریب بوسیله بازدیدکنندگان بیشتر می شود.ابن خردادبه در قرن سوم هجری در کتاب المسالک والممالک می گوید: در قریه مارابین، قلعه ای از بناهای طهمورث موجود است ودر آن آتشکده ای ست.

حمزه اصفهانی در قرن چهارم هجری در کتاب سنی ملو کالارض والانبیا پس از نام بردن از آتشکده های اصفهان م ینویسد:

کی اردشیر در شهر اصفهان، به یک روز سه آتشکده بنیاد گذاشت. یکی را به هنگام بر آمدن آفتاب در جانب "قلعه ماربین"  (ماربین، مهربین یا آتشگاه امروزی) به نام آتشکده "شهر اردشیر"، دوم آتشکده ای به نام "ذروان اردشیر" به هنگام ظهر در "دارک"از روستاهای خوار (برخوار فعلی) و سوم آتشکده "مهر اردشیر" در روستای "اردستان".

کوه آتشگاه، روز آبادیش، شکوه مخصوص داشت هاست. این   : صادق هدایت در کتاب اصفهان نصف جهان درباره آن چنین نوشت ه است پرستشگاه مانند مسجد و کلیسا دورش دیوار نداشته و چیزی را از کسی نم یپوشانیده. مانند آتش؛ سره و پاکیزه بوده. همان آتشجاودان نماینده پاکیزگی و زیبایی که به سوی آسمان زبانه می کشیده و در شب های تار، از دور، د لهای افسرده را قوت م یداده و از . نزدیک، با پیچ و خم دلربا، با روان انسان گفتگو م یکرده

آتشکده آتشکوه

آتشکده آتشکوه یکی از مهم ترین آثار بجا مانده از دوران باستان در سرزمین کهن ایران، در شهرستان نیم ور قراردارد.مورخانقدمت این بنا را به دوره ساسانیان مربوط میدانند به گفته ابن فقیه همدانی این بنا تا قرن چهارم هجری برپا و سالم بودهاست .همچنیناو این بنا را همطراز ایوان کسری و معبد آناهیتا در کنگاور دانستهاست .حکیم محمدتقی خان در کتاب گنج دانش درباره بنای آتشکدهآوردهاست.

گویند جاسب، از بناهای یکی از امرای عسکریه، همای دختر بهمن بن اسفندیار مشهور به نیمور است و این امیر در نراق و دلیجانو دهات پشت گدار حکومت داشته و امیر مزبور آتشکدهای در دو فرسخی نیمور در کوه آتشکوه ساخته و به وضع چهار صفحه بناشده است. هنوز پایه هایش برقرار است و در آن سنگ های عریض و طویل به کار برد هاند که هر قطعه سنگی از آن، یک زرع و نیم عرض و سه زرع طول دارد و ١٢ گره، کلفتی هر پارچه سنگ م یشود.آندره گدار در کتاب آثار ایران در این باره گفته:

ترکیب این بنا به نظر عجیب می رسد. شبستان بزرگ گنبددار خیلی بازی وجود دارد که گنبد آن بر پایه هایی با ستون های جاسازیشده در دیوار نهاده شده است.بنای چهار طاقی آن شامل ستون های سنگی استوان های شکل است که بر روی هم استوار شد هاند. این بنا دارای اتاق های سرپوشیده و محلی برای برافروختی آتش بوده است. محلی که این آتشکده قرار دارد دارای طبیعت سبزی است، ولیمتاسفانه این بنا در حال تخریب است.

آتشگاه قصران

این بنادر شمال تهران در مرز مشترک آهار و شهرستانک واقع است . آتشگاه که به حکم قرائن موجود در اصل دو طبقه بود ، درو نام های   قلعه دخترک   و   قصر دخترک   پهنه ای به مساحت تقریبی 110 متر ساخته شده است. این آتشگاه را در محل به ناممی خوانند و منظور از دختر و ماما در این نام ها احتمالاً ناهید و آتشگاه نیایشگاه آناهیتا بوده است .   قزماما   و   قزل ماما   ترکی

آتشدان تخت رستم

در دشت شهریار در فاصله 50 کیلومتری جنوب تهران خرابه ای به نام تخت رستم وجود دارد که از دو صُفّه (ایوان مسقّف، غرفهمانندی درون اطاق بزرگ که کف آن کمی بلندتر است و بزرگان بر آن نشینند) یا تخت گاه تشکیل شده است. یکی از این صفه ها درقله صخره و دیگری در ثلث ارتفاع همان صخره قرار دارد. صفه اول در هوای آزاد است که روی آن آتش قرار می دادند. رویصفه دوم مراسم مذهبی به عمل می آمد. در فاصله 15 متری از تخت گاه پایین، یک ساختمان گنبددار کوچک دیده می شود که در آنبه احتمال زیاد آتش مقدس را حفظ می کردند .

استودان زرتشتیان

استودان زرتشتیان (گبرها = نام تازیان) در دامنه شمالی کوه ری ، در آن حدود که مزار بی بی شهربانو و کوه تبرک در سوی جنوبیآن قرار دارد واقع شده است. به عبارت دیگر این اثر ارزشمند در شهرری، چهارراه خط آهن پشت دانشگاه آزاد اسلامی، سمتراست جاده مشیریه در دامنه کوه قرار دارد .

پیروان آیین زردشتی اجساد مردگان خود را در این مکان تقدیم به پرندگان گوشتخوار می کردند. آن گاه استخوان های اجساد را درمنسوجی (بافته ) می پیچیدند و در اتاق هایی که در داخل استودان تعبیه شده بود جای می دادند. استودان گبرها به صورت استوانههای مدور و بلند به ارتفاع حدود 6 متر احداث شده و دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج (مخلوطی است از آهک وخاکستر یا ریگ که در آب به مرور جذب انیدرید کربنیک کنند و آهکش به صورت سنگ آهک که محکم و پایدار است در می آید واز آن برای ساختن بنا استفاده می کنند) و از نظر قدمت متعلق به هزاره اول پیش از میلاد است.

آتشکده ری

در سمت راست جاده ری به ورامین در جنوب شرقی حرم حضرت عبدالعظیم در نزدیکی روستای قلعه نو بر فراز تپ های بلند، بناییآهنه از دوره ساسانیان خودنمایی م یآند. این بنای قدیمی بقایای آتشکده بزرگ ری است. یکی از مهمترین آتشکده های پیش از اسلامآه به روایت تاریخ طبری از آن قدیمی تر وجود ندارد .براساس آتاب تاریخ طبری، این آتشکده محل نگهداری آتش مقدس بودهچنانکه در جایی دیگر نیز گفته شده؛ یزدگرد پس از شکست جلولا از حلوان به ری آمد و آتش مقدس را از آنجا برگرفت و به مروبرد.

این آتش مقدس همان است آه زرتشتیان معتقدند از آسمان فرستاده شده و تاآنون خاموش نشده و آتش دیگر آتشکده ها در ایران زمیننیز از آن گرفته شده است. از آنجا آه ری در دوران پیش از اسلام محل استقرار موبد موبدان بود، آیین های مهم مذهبی زرتشتیان دراین آتشکده برگزار می شد آه بر ارزش آتشکده ری می افزاید. بخشی از بنای آتشکده ری در زمان حمله اسکندر به ایران خراب شد وتنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زیبای این آتشکده به صورت دو میل باقی ماند. از این رو بقایای به جای مانده از آتشکده ری را آهبر تپه ای واقع شده تپه میل می خوانند.

بنای آتشکده از سنگ لاشه، خشت و آجر با ملات ساروج ساخته شده است. آنچه از پوشش بنا در زمان حاضر بر جای مانده؛ یکجفت قوس هلالی با نقطه بیضی است. در راستای محور اصلی تالار، راهروی آم عرض تونل مانندی سراسر طول تالار را از زیرطی می آند آه از منتهی الیه غربی، راهروی هم عرض دیگری بر آن عمود می گردد و ورودی اصلی راهروی زیرین در جبههشرقی، زیر ایوان اصلی است. بنای چهارطاقی آتشکده دارای چهار دالان سرپوشیده بوده آه آتش مقدس را برای حفاظت از آب، خاکو باد از این دالان ها عبور می دادند. در اآتشافات انجام شده تنها یکی از این دالان ها پدیدار شده است. در آتاب مروج الذهبمسعودی، احداث آتشکده ری را به فریدون نسبت می دهد و راویان روایت آرده اند آه اعراب در فتح ری چون با مردم آنجا صلحآردند، آتشکده را باقی گذاردند. به جای ماندن قسمتی از طاق های این آتشکده در عصر حاضر گواهی است بر اینکه آتشکده ری درزمان صدر اسلام خراب نشده است .

بلندی تپه میل از سطح دشت اطراف ١٨ متر و حدود ٢۵ متر پهنا و ٢٠ متر درازا دارد، پیرامون این تپه بلند تپه های آم ارتفاعآوچکتر پراآنده شده آه مشرف بر آنها قرار گرفته است، این مجموعه منطقه ای به وسعت حدود ٨٠٠ در ٩٠٠ متر را شامل میشود .

برای نخستین بار در سال ١٩٠٩ میلادی یک هیات فرانسوی فعالیت خود را به منظور آاوش در محوطه باستانی تپه میل آغاز آرد.پس از آن؛ هیاتی ایرانی از سال ١٣٣١ تا ١٣٣۴ آار حفاری و مرمت قسمت هایی از این بنا را به عهده گرفت و آخرین دورهمطالعات باستان شناسی در این محل در سال ١٣٧٨ انجام شد. آثار بدست آمده در تپه میل گچبری هایی با نقوش اسلیمی و گیاهیمربوط به اواخر دوران ساسانی و اوایل دوره اسلامی است که در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت شده است.

آتشکده اودواده هندوستان

روز آذر ایزد از ماه اردیبهشت روز زیارت آتشکده اودواده در هندوستان می باشد . آتشکده ای که ٣٠٠ سال پیش توسط پارسیانایران زمین تخت نشین شد. آتشکده ای که یادگار آتش آذر برزین مهر واقع در ریوند خراسان است. بنابر داستان سنجان،پارسیان هندطبق مراسم مفصلی آتش آتشکده آذر برزین مهر که یکی از 3 آتشکده بزرگ دوران ساسانیان بوده را به سنجان انتقال دادند.پس ازحمله سلطان محمد غزنوی در قرن پنجم هجری و قتل عام کثیری از زرتشتیان این دیار آتش ایرانشاه به غارهای بهاروت واقع در25 کیلومتری شمال سنجان انتقال تا از نظرها پنهان شود.پس از مدتی این آتش به نوساری و در نهایت به بلسارمنتقل شد.پس از سالهاتوسط موبدان و هیربدان بزرگ سنجان در روز آذر ایزد از ماه اردیبهشت در دیار اودواده واقع در شمال این شهر استان گجراتتخت نشین شد.          

امروزه این آتشکده بزرگترین و مقدسترین آتشکده هندوستان است که به یاد دوران ساسانیان ایرانشاه نامیده شده است.در اطرافجایگاه آتش اتاقهای یزشن خوانی و اوستاخوانی تعبیه شده است.همچنین مکانهایی برای فروش صندل ، عود و مواد خوشبوکننده آتشوجود دارد. امروزه بهدینان در این روز از سراسر هندوستان جمع و به زیارت آتشکده ایرانشاه می روند.

آتشکده آدریان تهران

آتشکده آدریان , تنها آتشکده شهر تهران هست که در سال 1296 خورشیدی بنا شده و جزو یکی از آثار زیبای معماری شهر تهرانبه سبک پهلوی به شمار میاد. آدریان یادگاری از دوران شور مشروطه خواهی در ایران است. این ساختمان در فهرست سازمانمیراث فرهنگی ثبت شده است.

آتشکده کازرون

اگر از شهرستان کازرون به طرف منطق هی تفرجگاهی دریاچه ی پریشان حرکت کنید، حدوداً 2 کیلومتر مانده به دوراهی که یکطرف آن به دریاچه ختم شده و طرف دیگر جاد هی جدید کازرون شیراز را پی م یگیرد، در سمت راست شما و تقریباً در فاصل هییک کیلومتری جاده بنایی چهارطاقی مربوط به دور هی ساسانیان قرار دارد. بنای مذکور در سال 1318 و با شماره 331 در فهرستآثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این آتشکده تالاری مربع که هر وجه آن با طاقی بیضی شکل به بیرون راه داشته و برفراز آنگنبدی نهاده بر گوشه بندی ها و فی لگوش ها. دوتا از پای هها و سه تا از طاق یها ویران شده اند2 متر است. پایه ها از قطعه سنگ هایی که / 5/30 متر، کلفتی دیوارها یک متر و دهانه ی طاق ها 50 ×5/ ابعاد خارجی بنا، 30ناهمواری های آنها را تراشید هاند، در چینه های منظم به کمک ملاطی ضخیم از گچ ساخته شده اند. ضربی طاقی های بیضی، (ارتفاع2 متر) که یکی از آنها سالم باقی مانده، به کمک قلوه سن گها، که اندازه ی خاصی ندارند، / از زیر دهانه طاقی تا کف زمین حدود 40انجام شده. این ضربی ها را فقط ملاط گچی که در منطق هی کازرون کیفیت فوق العاده ای دارد برپا نگه داشته، ولی باید بگوییم این شیوه از ساختمان، استفاده از چو ببست و تخته بندی را ایجاب می کند. گوشه بندی های چهارگانه که بر فراز سطح فوقانی طاقی های بزرگساخته شده، گنبد را نگه داشته اند.

آتشکده خورهه خمین

این آتشکده از زمان اشکانیان باقی مانده است که امروزه تنها دوستون سنگی فقط از آن سالم رویت می شود و باقی ویران شدهاست.این دو ستون سنگی که در مجاورت یکدیگر واقع شده است دارای دو سر ستون و دو ستون می باشد.بدنه آنها مرکب از ششقطعه سنگ ساده مدور است که به رویهم استوار گردیده است.این بنا به نام دوره سلوکی هم نامیده میشود.

آتشکده چهار قاپی:

از جمله آتشکده های دوره ساسانی در شهر مرزی قصر شیرین کرمانشاه است. ،  چهار در   به معنی   چهار قاپی   یا   چهار قاپو  این آتشکده از نوع آتشکده هایی است که دارای دالان طواف بوده و به مرور زمان رواق آن فرو ریخته است و تنها در برخی از25 متر است و سقفی گنبدی شکل به قطر شانزده × قسمت ها، آثاری از آن دیده می شود. این آتشکده اتاقی مربع شکل به ابعاد 25متر داشت که متأسفانه اکنون اثری از آن باقی نمانده است و تنها بقایای گوشواره ها در چهار گوشه آن دیده می شود. این اتاق مربعشکل دارای چهار درگاه ورودی است که به رواق اطراف فضای مرکزی منتهی می شوند. در اطراف این بنا مجموعه اتاق ها وفضاهایی وجود دارد که بخش هایی از آن در نتیجه کاوش های باستان شناختی سال های اخیر شناسایی شده است. این بنا با استفاده ازمصالح محلی از قبیل لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده و گنبد آن آجری بوده است.این بنا از جمله بناهای تقویمی ایران بوده کهجهت تشخیص شروع فصول سال از آن استفاده می شده است.این اثر تاریخی به جا مانده از دوره ساسانیان در نتیجه جنگ با عراقدچار آسیبهای فراوانی شد و هم اکنون در حال مرمت است.

آتشکده مسجد سلیمان

این بنا متعلق به دوران اشکانیان و ساسانیان می باشد ...این بنا از سنگهای منطقه بصورت خشک چین و بدون ملات ساخته شده وچنان این سنگه رو به هم گره زدند که بعد از 2200 سال هنوز پابرجاست...حتی پله هاش هم به همین شکل بوده و اگرچه به عظمتپلکان تخت جمشید نمیرسه ولی زیبایی خاص خودش رو داره ...این آتشکده در ارتباط با آتشکده برد نشانده بوده ...مردم بومی منطقهمعتقد هستند که کانال آبی این دو آتشکده رو به هم متصل میکرده...این بنا با اینهمه زلزله که در این منطقه میآید باز هم به خاطراستحکام سازه ها هنوز سر پا هستش و با کمی مدیریت و دلسوزی و از بین بردن علفها که باعت تخریب بیشتر سنگها میشوند میشهاین آثار رو برای آیندگان حفظ کردبرخی از باستان شناسان عقیده دارند آه محل آنونی مسجد سلیمان(پارسوماش ) قدیم ترین پایتخت پادشاهی هخامنشی بود ه است .کهقبل از پادشاهی کوروش بزرگ این شهر یکی از پایتختهای حکومت منطقه ای پارس ها بوده...برای از بین نرفتن این آثار ایرانیاناین آثار رو به حضرت سلیمان وصل کردند و نام مسجد سلیمان از آن دوره مانده

آتشکده میدان نفت (بدر نشانده)مسجد سلیمان

آتشکده میدان نفت (بدر نشانده) مسجد سلیمان آتشکده ای کهن است که از زمان اشکانیان باقی مانده است و در خوزستان نمایان است.

آتشکده خیرآباد پارس و ماش

آتشکده خیرآباد پارس و ماش (مسجدسلیمان) از زمان ساسانیان باقی مانده است.آتشکده ی خیرآباد در حدود 30 کیلومتری بهبهان بهسمت دهدشت(شمال شرقی) و مشرف به دره ی منتهی به رودخانه ی خیرآباد بنا شده - در کناره ی جنوبی این بنا بقایایی از یک پلقوسی متعلق به همان دوره نیز قابل مشاهده است.این بنا ظاهراً در مسیر اصلی شوش-پارسه قرار دارد

آتش دان نقش رستم پارس

آتش دان نقش رستم که برای برپایی آتش مقدس در اطراب آرامگاه پادشاهان بزرگ هخامنشی در استان پارس ساخته شده بود.

آتشکده دره شامی ایذه

در ویرانه های شهر باستانی ایذه در چهارمحال و بختیاری آثاری از دوره ایلامی و ادوار بعد یعنی هخامنشی و اشکانی و ساسانیکشف شده است. از جمله حجاری و کتیبه سنگی و نقوش برجسته ای که در کوهستان و غار شگفت سلمان (مناره سلمان – شاه سوارو قلعه کژدم) باقیمانده است. این ناحیه از مراکز مهم سلطنت ایلامیان بشمار میرود.این سرزمین در روزگار باستان یکی از نواحی آباد و از مراکز تمدن قدیم به شمار میرفته است بطوریکه از سنگ نبشته های کولفرح و شگفت سلمان معلوم میشود در روزگار قدرت ایلام اهمیت بسزایی داشته است و شاید مرکز آنزان یا انشان باستانی که ریشهامپراتوری سترگ هخامنشی محسوب میشود بوده باشد.همچنین در دوره سلوکی و ساسانی شهر ایذه قدیم صاحب نام و نشان بودهاست تا اینکه در قرن نهم هجری متروک میشود.در قلعه تل شش تصویر دوره ایلامی بر روی سنگ حک شده است . در دره شمیعلاوه بر بقایای آتشکده اشیاء زیرخاکی فراوانی از دوره اشکانیان و ساسانیان کشف شده است.یک تندیس بزرگ مفرغی دورهاشکانی در شمی بدست آمده است که اکنون در موزه ایران باستان است.

آتشکده آتشکوه نیمور محلات

آتشکده آتشکوه نیمور محلات در 12 آیلومتری غرب دلیجان در استان مرآزی قرار دارد و متعلق به دوره ساسانی است .عظمت بنابه حدی است آه جزء برترین آتشکده های زردتشتیان جهان به شمار می رود.این آتشکده در 5 آیلومتری جاده نیمور و نزدیکیروستای آتشکوه نیمور قرار دارد و مورخان بنای این آتشکده را متعلق به دوره ساسانیان دانسته و معتقدند آه بر اساس شواهد و قرائنتا قرن چهارم هجری سالم بوده است.

آتشکده میل اژدها ممسنی

آتشکده میل اژدها در غرب شهر نورآباد ممسنی در استان فارس قرار دارد.آتشکده میل اژدهای ممسنی به دوره اشکانیان باز میگرددو در حدود سال 120 پیش از میلاد مسیح ساخته شده است . این میل کنار یکی از راه های مهم باستانی و در دامنه کوهی سنگلاخ ونسبتا سرسبز قرار دارد. میل اژدها یکی از معدود بناهایی است آه از دوران پیش از اسلام باقی مانده.میل ها در زمان اشکانیان وساسانیان کاربرد فراوان داشته و بعدها در دوران اسلام این میلها رو در مناره ها هم میشه دید.

آتشکده باکو

آتشکده باکو آتشکده ای بزرگ است که در شهر باکو از نواحی ایران شمالی (جمهوری آذربایجان ) قرارگرفته است و گفته می شودبه چاه نفت و میادین گازی نزدیک بوده است . محل آن در روستای سوراخانی در 15 کیلومتری باکو می باشد تاریخ ساخت آن بهسال 400 پیش از میلاد توسط ایرانیان می باشد . بدلیل مواد نفتی موجود این منتطقه این آتشکده همیشه در نزد ایرانیان روشن وبرافروخته بوده است . باکو از باگوان زبان پهلوی ایران گرفته شده است و شهری ایران است که در دوره قاجار طی یک قردادتحمیلی به اشغال روسها در آمد . این مکان مقدس پس از یورش تازیان ویران شد ولی سالها بعد از آن دوباره مرمت و بازسازی شدولی آتش آن خاموش بود تا سال 1975 که آتش آن دوباره روشن گشت و به مکانی توریستی تبدیل شد.

آتشکده چهار طاقی دره شهر ایلام

این اثر در شهرستان دره شهر بر روی تپه بنای یک آتشکده به صورت چهار طاقی باقی مانده است.این بنا را در محل طاق میگویند.این بنا تماماً با قلوه سنگ و گچ ساخته شده است و مربوط به دوران ساسانی است

آتشکده موشکان ایلام

آتشکده موشکان در فاصله 3 کیلومتری شهر سرابله قرا دارد که مربوط به دوران ساسانیان است.این آتشکده از ملات ساروج وسنگ ساخته شده است که در طول زمان بر اثر حوادث مختلف تخریب گردیده است که در سال 1382 زیرزمین آتشکده مذکورتوسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان با طاق های قوسی شکل بازسازی گردیده است

آتشکده سیاهگل ایوان

بنای آتشکده مربوط به دوره ساسانیان است که در 15 کیلومتری جنوب غربی روستای سرتنگ و در مسیر رودخانه خروشان کنگیرایوان قرار دارد.این بنا یکی از سالم ترین آتشکده های دوران قبل از اسلام در استان می باشد.این بنا روی چهار پایه ساخته شده ودارای گنبدی یک جداره می باشد.

آتشکده قنات غسان

قنات غسان از دهات زرتشتی نشین اطراف کرمان بوده است.این روستا که در چندکیلومتری ماهان در جنوب کرمان واقعاست،قدمتی از عهد بنی امیه دارد.غسان حاکم کرمان در زمان عمربن عبدالعزیز آخرین خلیفه اموی بوده وقنات هم جایی است که آبخارج شده و کاربری کشاورزی وآبیاری دارد.

اصلیت این مردمان آذربایجانی بوده ودر کنار کوه سبلان ساکن بودند. مردمانی که نه حاضر به قبول اسلام می شدند و نه جزیهپرداخت می کردند.بنا بر اظهارات مرزبان اشیدری،این طایفه به زور غسان به دامنه کوه جوپار درجنوب کرمان کوچیدندو پس از8سال در این مکان ساکن شدند.این مردمان سخت کوش به کندن قنات و آبیاری زمین های بایر پرداختند.کشت گندم و انگور در کویرکرمان از زحمات زرتشتیان قنات غسان است .

بنا بر اظهارات شاهپور اشیدری،زرتشتیان مهاجر آتش کوه سبلان را به قتان غسان منتقل و در آتشکده بزرگی به نام آتش ورجاوندتخت نشین کردند.این آتشکده محوطه بزرگی بوده که شاه ورهرام ایزد ،یزشن خوانه ، گهنبارخانه ومکتب خانه را شامل می شدهاست.در دوران صفویه بهدینان این دیار به دلیل پرداخت جزیه و مالیت سنگین توان مرمت آتشکده را ازدست دادند.تااینکه مانکجیهاتریا در دوران ناصرالدین شاه قاجار به کمک زرتشتیان ایران می شتابدو جزیه را برمی اندازد.

مانکجی در نوشتارهای خود می نویسدکه آتشکده قنات غسان را تعمیر و انجمن زرتشتیان را بنا مبکند.هزینه این تعمیر را گلستانبانو دختر ایزدیار کرمانی عروس خانواده "یاند" پارسی بمبئی را پرداختند. ایزدیار همان بهدینی بود که بر اثر فشارگنجعلی خانحاکم کرمان به همراه دختر بچه اش به هندوستان کوچید.

آتشکده قنات غسان تا دوران پهلوی دوم روشن بوده و زرتشتیان در این دیار ساکن بوده اند. بر اثر مهاجرت تمام بهدینان به شهرکرمان و سپس تهران آتش این آتشکده قدیمی خاموش می شود.هم اکنون این مکان مقدس تخریب و به یادها و خاطره ها پیوستهاست.یاد موبد رستم،موبد مرزبان و موبد جمشید دستوران بزرگ قنات غسان به نیکی یاد یاد.

آتشکده آذرجو

این آتشکده از سلسله شاهنشاهی ساسانی باقی مانده است که در زنجان قرار دارد.

آتشکده تشویر طارم زنجان

این آتشکده از سلسله شاهنشاهی ساسانی باقی مانده است که در زنجان قرار دارد.

آتشکده پیر همدانی آب بر

این آتشکده از سلسله شاهنشاهی ساسانی باقی مانده است که در زنجان قرار دارد.

آتشکده زنجان

این آتشکده از سلسله شاهنشاهی ساسانی باقی مانده است که در زنجان قرار دارد.

آتشکده گیلانکشه

این آتشکده از سلسله شاهنشاهی ساسانی باقی مانده است که در زنجان قرار دارد.

آتشکده سرچم

این آتشکده از سلسله شاهنشاهی ساسانی باقی مانده است که در زنجان قرار دارد.

آتشکده الزین

این آتشکده از سلسله شاهنشاهی ساسانی باقی مانده است که در زنجان قرار دارد.

آتشکده و قلعه بهستان ماهنشان

این آتشکده از سلسله شاهنشاهی ساسانی باقی مانده است که در زنجان قرار دارد.

برگرفته از سایت :

ariarman.org