آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی

پس از تشکیل مرکزی با عنوان « میراث جهانی » توسط سازمان آموزشی ، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد ( یونسکو) در سال 1972 میلادی ، ایران موفق به ثبت 14 اثر تاریخی فرهنگی ارزشمند خود در فهرست این سازمان گردید ، که یونسکو با تامین اعتبار ، مرمت و نگه داری آثار ثبت شده را بر عهده می گیرد .

معرفی آثار ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو می تواند به ایجاد علاقه مندی و تقویت حس صیانت از گنجینه های تاریخی ، فرهنگی ، معنوی و مادی کشور کمک شایان توجهی نماید .

چُغازَنبیل :

چغازنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان عیامی ها و در حدود 1250 پیش از میلاد ساخته شده است . چغازنبیل بخش به جا مانده از شهر دوراونتش است . این نیایشگاه توسط اونتاش گال ، پادشاه بزرگ ایلام باستان و برای ستایش ایزد اینشوشیناک ، نگهبان شهر شوش ساخته شده است .

مکان جغرافیایی زیگورات چغازنبیل در 45 کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه که از جاده شوش به اهواز قابل دسترسی است ، می باشد . بلندی آغازین آن 52 متر و 5 طبقه بوده است . امروزه ارتفاع آن 25 متر و تنها 2 طبقه و نیم از آن باقی مانده است .

« چغازنبیل »  که نام باستانی این بنا ست ، واژه ای محلی و مرکب از دو واژه «چغا» ( در زبان لری به معنی تپه ) و زنبیل (به معنی سبد) است که اشاره ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می کردند . این مکان نزد باستان شناسان به « دور -  اونتش» معروف است که به معنای « دژ اونتش » است . اونتاش گال پادشاه ایلام باستان است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده است . بنای چغازنبیل در میانه این شهر واقع شده است و مرتفع ترین بخش آن است . این سازه در 1979 به شماره 113 در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت .

 تخت جمشید:

تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع است ، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته ، پایتخت مجلل و تشریفاتی امپراتوری ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده است . در این شهر باستانی ، مجموعه کاخهایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ ، خشایارشاه و اردشیر اول بنا شده است و به مدت حدود 50 سال ، مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشن ها مخصوصاً نوروز بوده است . تخت جمشید با نام های پارسه ، هزار ستون ، چهل منار و پرسپولیس نیز معروف است .

در نخستین روز سال نو گروه های زیادی از ملل گوناگون به نمایندگی ساتراپی ها یا استانداری ها با پیشکش هایی متنوع در تخت جمشید جمع می شدند و هدایای خود را به شاه تقدیم می کردند . بنیانگذار تخت جمشید ، داریوش بزرگ بود ، البته پس از او پسرش خشایارشاه و نوه اش اردشیر یکم با گسترش این مجموعه به بزرگی آن افزودند . بسیاری از اطلاعات موجود که در مورد تاریخ هخامنشیان و فرهنگ آنها در دسترس است به خاطر سنگنوشته هایی است که در این کاخ ها و بر روی دیواره ها و لوحه های آن حکاکی شده است .

باور تاریخ دانان بر این است که اسکندر مقدونی سردار یونانی در 330 پیش از میلاد به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید و احتمالا بخش عظیمی از کتابها ، فرهنگ و هنر هخامنشی را با این کار نابود نمود . با این حال ویرانه های این مکان هنوز هم در شهرستان مرودشت در استان فارس برپاست و باستان شناسان از ویرانه های آن نشانه های آتش و هجوم را بر آن تایید می کنند .

این مکان از سال 1379 یکی از آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو به شماره 114 است .

میدان نقش جهان :

 

میدان نقش جهان ، میدان مستطیل شکلی در شهر اصفهان که به وسیله بناهایی از دوره صفوی محصور شده است . طول این میدان 507 متر و عرض آن 158 متر می باشد . میدان نقش جهان در ابعادی کوچکتر ، در دوره تیموریان ساخته شد . در زمان شاه عباس اول این میدان توسعه یافت و فرم و شکل امروزین خود را یافت . در گذشته این میدان جایگاه برگزاری آیین های گوناگون و بازی چوگان بوده است که امروزه به صورت یک گردشگاه همگانی و جایگاهی برای برگزاری نماز و آیین های ملی و مذهبی درآمده است .

بناهای تاریخی موجود در میدان نقش جهان شامل عالی قاپو ، مسجد جامع عباسی ، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه است . علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده است که عموما جایگاه عرضه صنایع دستی اصفهان می باشند .

میدان نقش جهان در تاریخ 8 بهمن 1313 در فهرست آثار ملی ایران و در سال 1979 میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید .

تخت سلیمان :

تخت سلیمان نام محوطه تاریخی بزرگی ، در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان ( در گذشته نصرت آباد) در استان آذربایجان غربی است .

در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند . نام آتش هایی که در این آتشگاه ها نگهداری می شد یکی بُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت . دومی فَربغ بود به معنای آتش فر ایزدی که در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود . سومی آتشکده آذرگشسب که در تکاب آذربایجان قرار داشت . آتشکده آذرگشسب ویژه ارتشیان بود و در شهر و محلی به نام شیز یا گَنجَک بر روی کوه اَسنَوند قرار داشت . آذرگشسب به معنای آتش اسب نر است . بر پایه افسانه های ایرانی این آتشگاه بدین علت اینگونه نامیده شد که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند ، روبرو شد . آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ ، به پاس این یاوری اهورایی ، آتش فرو آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر ( گشسب یاگشنسب ) نامیده شد . این محل هم اکنون تخت سلیمان نام دارد .

آثار بناهای دوره های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده است . مهم ترین آثار به جا مانده آن آتشکده و تالارهای دوه ساسانی است . برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان ساخته شده است . کاوشگاه باستانی شیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده است و طرح های بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجرا است .

پاسارگاد :

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد ، مجموعه ای از سازه های باستانی برجای مانده از دوران هخامنشی است که در 135 کیلومتری شمال شیراز در منطقه پاسارگاد استان فارس واقع شده است .

پاسارگاد در دشتی مرتفع به ارتفاع 1900 متر از سطح دریا ، در حصار کوهستان واقع شده است . در سده هفتم قمری اتابکی از سلغریان فارس در نزدیک آرامگاه کورش مسجدی ساخت که در آن از سنگ کاخ ها استفاده شده بود . به مناسبت جشن های 2500 ساله شاهنشاهی ایران در سال 1971 این سنگ ها دوباره به جاهای اصلی خود بازگردانده شد . کاخ محل سکونت ، بی تردید نشان از تاثیر و نقش معماری یونانی دارد . ظاهرا هنگامی که کورش در سال 545 پیش از میلاد ، سارد ( پایتخت لیدی ، شهری در غرب ترکیه امروزی ) را به تصرف در آورد ، به شدت تحت تاثیر بناهای مرمرین شاهان لیدی قرار گرفته است . چه بسا او همان زمان شماری از اساتید اهل لیدی را در پاسارگاد به کار گماشته است . در کاخ تناسب جذاب سنگهای مرمر تیره و روشن ، مخصوصا در پایه ها ، جلب نظر می کند . این سنگها از پیرامون سیوند آورده شده است .

این مجموعه دربرگیرنده ساختمان هایی چون آرامگاه کورش بزرگ ، باغ پادشاهی پاسارگاد ، کاخ دروازه ، پل ،کاخ بار عام ، کاخ اختصاصی ، دو کوشک ، آب نماهای باغ شاهی ، آرامگاه کمبوجیه ، استحکامات دفاعی تل تخت ، کاروانسرای مظفری ، محوطه مقدس و تنگه بلاغی است .

این مجموعه پنجمین مجموعه ثبت شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که در نشست یونسکو که در تیرماه سال 1383 در چین برگزار شد به دلیل دارا بودن شاخص های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید .

گنبد سلطانیه :

گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان و مقبره اُلجایتو است که در 1302 تا 1312 در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخلنیان ) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به شمار می رود .

این بنا مسجدی است بسیار زیبا که از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است . گنبد مذبور در  5 فرسخی سمت شرق زنجان در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفته و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن 80 گز است . هشت منازه نیز در اطراف گنبد دارد . و قدیمی ترین گنبد دو پوش موجود در ایران است . رنگ گنبد آبی است . بر روی این اضلاع ، گنبد بزرگی قرار گرفته که ارتفاع آن را 120 گز نوشته اند . در قسمت بالایی آن ساختمان ، دور تا دور ، اتاق ها و غرفه ها ساخته اند . خود گنبد از کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق های بالا با گچ بری ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته است . در حاشیه طاقها آیات قرآنی و اسماء الله با خط جلی نوشته شده است . حکاکی هایی در آجرهای دیوارها و سقف های رنگین بنا نیز دیده می شود .

تزئینات و نحوه ساخت این مقبره در واقع نقطه عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری به وجود آورده که از معماری سلجوقی منفک شده است . ساخت این گنبد در سال 702 هجری قمری به دستور الجایتو در شهر سلطانیه ، پایتخت آن زمان ایلخانان آغاز شد و در سال 712 هجری قمری به اتمام رسید .

ارگ بم :

ارگ بم بزرگترین سازه خشتی در جهان است که در کنار شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد. بم و فضاهای فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است . این ارگ عظیم که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد ، سده 5 پیش از میلاد ساخته شده است و تا سال 1850 پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود . به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت .

کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن ، ارگ واقع شده ، اما به دلیل ظاهر پر ابهت ارگ که پر ارتفاع ترین قسمت مجموعه نیز به شمار می آمد ، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می شود . مساحت این ارگ نزدیک به180000 متر مربع است که با دیوارهایی به بلندی 6 تا 7 متر و طول1815 متر احاطه شده است . ارگ از دو بخش جدا از هم تشکیل شده است که هر کدام ویژگی خاص خود را دارد . حدود 67 برج در سطح شهر باستانی بم پراکنده شده است .

این بنا در تاریخ 1 فروردین 1345 در فروردین 1345 در فهرست آثار ملی و در ژوئن 2004 با عنوان « بم و منظر تاریخی آن » در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید . در تاریخ 5 دی 82 ، در اثر زلزله شدیدی که شهر بم و حومه آن را تحت تاثیر قرار داد ، ارگ بم به طور کامل از بین رفت و بنابرین این اثر به فهرست « میراث فرهنگی در معرض خطر » منتقل شد .

کتیبه بیستون:

 

سنگ نبشته بیستون یا کتیبه بیستون از آثار دوره هخامنشیان واقع در شهرستان هرسین در 30 کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است . نام بیستون از واژه پارسی باستان «بغستان» به معنی جایگه بغ گرفته شده است .

سنگ نبشته بیستون یکی از مهم ترین و مشهور ترین سندهای تاریخی جهان و مهم ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می دهد . طول این نقش برجسته 6 متر و عرض آن 20/3 متر می باشد . نماد فرورهر بالای نقش دیده می شود . داریوش دست راستش را به نشانه ستایش اهورامزدا بالا برده و پای چپش را بر سینه گئومات مغ که زیر پای او افتاده ، نهاده است . شورشیان که دست هایشان از پشت و گردنشان با ریسمان به هم بسته شده است ، پشت سر هم در برابر داریوش ایستاده اند . یک نیزه دار و یک کماندار پشت سر داریوش دیده می شوند . بلندی قامت داریوش در نقش 180 سانتی متر ، قامت نیزه دار و کماندار حدود 150 سانتی متر و قامت شورشیان حدود 120 سانتی متر است .

محوطه بیستون از آثار ملی ایران است که در سال 2006 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد .

مجموعه کلیساهای آذربایجان ( قره کلیسا ، سنت استپانوس و زورزور) :

قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس ، نام کلیسای تاریخی در استان آذربایجان غربی ایران است . این کلیسا در جنوب ماکو و 20 کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده است . قره کلیسا ، مزار تادئوس ( طاطاووس ) مقدس یکی از حواریون عیسی مسیح است . وی در سال 66 میلادی به خاطر بشارت مسیحیت به قتل رسید . مقبره وی در قره کلیسا قرار دارد و به صورت یکی از زیارتگاه های مهم ارمنیان از آن یاد می شود .

کلیسای سن استپانوس ، یا کلیسای استفانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره کلیسا قرار می گیرد . این بنا در استان آذربایجان شرقی در 17 کیلومتری غرب شهر جلفا ودر فاصله 3 کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک ( صومعه سرخ ) واقع شده است . این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده است ولی به علت زلزله دچار آسیب های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت .

کلیسای زورزور نام بنایی است واقع در شهرستان چالدران و در نزدیکی روستای بارون می باشد . این کلیسای صلیبی شکل که بیشتر به یک نمازخانه کوچک شبیه است از اهمیت فرهنگی و تاریخی برخوردار بوده و در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد . روستای بارون نیز به طور جداگانه در فهرست یونسکو جای دارد . در سال 1367 به دلیل آبگیری سد بارون ، کلیسا با مصالح موجود عینا به نقطه ای مرتفع تر در 600 متری محل اصلی منتقل گردید .

در تاریخ 7 ژوئیه 2008 مجموعه قره کلیسا ، شامل سه کلیسای اصلی با نام های قره کلیسا یا سنت تادئوس ، سنت استپانوس و زورزور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید .

سازه های آبی شوشتر :

سازه های آبی شوشتر در دوران ساسانیان ، جهت بهره گیری از نیروی آب به عنوان محرک آسیاب های صنعتی ساخته شده است . در این مجموعه بزرگ ، ساختمان آسیاب ها ، آبشارها ، کانال ها و تونل های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه هستند . در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است .

این مجموعه مشتمل بر آثاری چون بند میزان ( عامل دو شاخه شدن رود کارون ) ، برج کلاه فرنگی ، کانال گرگر ، پل بند گرگر ، محوطه آسیاب ها ( آبشارها ) ، پل بند برج عیار و پل بند خدا آفرین ( ماهی بازان ) بر شاخه گرگر و قلعه سلاسل ، نهر داریون ، پل بند شادروان ، بند خاک ، پل بند لشکر و بند شرابدار بر شاخه شطیط و داریون می باشد ، که منصوب به دوره هخامنشی و ساسانی است و از بی نظیر ترین و کهن ترین مجموعه های آبی تاریخی جهان محسوب می شود . مجموعه آبی تاریخی شوشتر مشتمل بر 13 اثر اصلی و 5 زیر مجموعه در سال 2009 به عنوان دهمین اثر در فهرست جهانی قرار گرفت .

بازار تبریز :

بازار تبریز یکی از بزرگترین و مهم ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قاره آسیا به شمار می رود . این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع ، بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است . این بازار با داشتن حدود 5500 باب حجره ، مغازه و فروشگاه ، 40 گونه شغل ، 35 باب سرا ، 25 باب تیمچه ، 20 باب مسجد ، 20 باب راسته و راسته بازار ، 11 باب دالان و 9 باب مدرسه دینی ، به عنوان اصلی ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز است . پیشتر به جهت قرار گرفتن شهر تبریز بر سر راه جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران کاروان از کشور های مختلف آسیایی ، آفریقایی و اروپایی از آن ، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است .

این بازار حدود 3 سده پیش و پس از وقوع زمین لرزه تاریخی تبریز در سال 1193 قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده است . تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست ؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سده چهارم هجری تا دوره قاجاریان از این بازار دیدن کرده اند ، درباره آن اطلاعاتی داده اند .

بازار تبریز در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران و در مردادماه سال 1389 خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است .

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی :

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از مکانهای تاریخی شهر اردبیل در شمال غربی ایران است . به گفته بیوک جامعی (1379) مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد سلاطین صفویه ، در سال 735 ه.ق به دست فرزند وی صدر الدین موسی بنا شد . پس از شروع حکومت صفویه ، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود ، واحد های مختلفی به این مجموعه اضافه شد . به ویژه در عهد شاه عباس اول و از آنجا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی الدین اردبیلی داشت و بسیار زیاد به مقبره وی می رفت ، برای تکمیل و تزیین این اثر کارهای فراوانی صورت گرفت . در عصر صفوی بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که همچنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می آید .

یکی ازموارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته های هنری است که از آن جمله می توان به عالی ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچبری کتیبه های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی ( میرعماد ، میر قوام الدین ، محمد اسماعیل و ... ) منبتهای ارزنده ، نقره کاری ، تذهیب و طلاکاری ، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد . این اثر از ساختار معماری فخیمی برخوردار است که گرد هم آمدن فضای هنری نامبرده ، آن را در مجموعه ها ی تاریخی ایران متمایز نموده است .

باغ های ایرانی :

باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن شهرت دارد . باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ ها دانسته اند . کورش کبیر شخصا دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درخت ها نیز به چه شکل کاشته شوند و در واقع هندسی ساخت باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه کورش به باغ ایرانی گرفته شده است . در دوره ساسانیان نیز باغها در جلوی کاخ ها و معابد شکل گرفتند و این موضوع در دوره اسلامی نیز ادامه یافت . شکل باغ ایرانی شامل انتظام آب ، انتظام گیاه و انتظام معماری است . این انتظام در قالی های ایرانی نیز قابل جستجو می باشد و عناصراین انتظام ( آب ، گیاه و معماری ) در نگارگری ایرانی موجودند و تصویری ایده آل از باغ ایرانی را ارائه میدهند .

مجموعه 9 باغ ایرانی که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند عبارتند از :

باغ ایرانی پاسارگاد ، باغ ارم شیراز ، باغ چهل ستون اصفهان ، باغ فین کاشان ، باغ عباس آباد مازندزان ، باغ شازده کرمان ، باغ دولت آباد یزد ، باغ پهلوانپور مهریز ، باغ اکبریه بیرجند .

گنبد کاووس :

ساختمان‌ این‌ میل‌ که‌ آرامگاه‌شمس‌ المعالی‌ قابوس‌ بن‌ وشمگیر زیاری‌ است‌، در بالای‌ تپه‌ای‌ در میان‌ پارک‌ بزرگ‌ شهر گنبد کاووس واقع‌ شده‌و عناصر تزئینی‌ و ساختارهای‌ متناسب‌، موزون‌، مستحکم‌ و زیبایی‌ دارند. بنای‌ آجری‌ میل‌ گنبد از نقطه‌ نظر عظمت‌ معماری‌، ویژگی‌های‌ هنری‌ و تکنیکی‌در زمره‌ بزرگترین‌ مفاخر معماری‌ قرن‌ چهارم‌ هجری‌ قمری‌ ایران‌ به‌ شمار می‌رود. سراسر بدنه‌ بنا از آجر پخته‌ قرمز رنگ‌ ساخته‌ شده‌ است‌. آجرهای‌ سخت‌  این‌ بنا که‌ در نهایت‌ پختگی‌ واستحکام‌ است‌، در طول‌ قرن‌ها به‌ علّت‌ تابش‌ آفتاب‌ به‌ رنگ‌ زرد طلایی‌ زیبایی‌ درآمده‌ است‌. گنبد مخروطی‌ بنابه‌ ارتفاع‌ 18 متر بر روی‌ ساقه‌ بنا قرار دارد و بر خلاف‌ اکثر گنبدهای‌ آرامگاهی‌ یک‌ پوش‌ است‌ و شیب‌ تند وسطح‌ صاف‌ و صیقلی‌ دارد. بر بالای‌ سردر ورودی‌ بنا دو رشته‌ مقرنس‌ زیبای‌ ساده‌ کار شده‌ که‌ جزو اوّلین‌ نمونه‌مقرنس‌های‌ هنر اسلامی‌ ایران‌ به‌ شمار می‌رود. این‌ بنا در سال‌ 397 ه . ق‌ توسط‌ شمس‌ المعالی‌ قابوس‌ بن‌وشمگیر آل‌ زیار جهت‌ آرامگاه‌ شخصی‌ بنا شده‌ است‌. نامبرده‌ فرمانروای‌ آن‌ روزگار گرگان بود و دانشمندی‌،سلحشوری‌ و مشوق‌ علم‌ و هنر معروف‌ بود. وی‌ در سال‌ 402 ه . ق‌ وفات‌ یافت‌.

میراث جهانی یونسکو :

به ترتیب زمان ثبت در میراث جهانی یونسکو :

مهم: چند میراث دبگر به یونسکو اضافه شده است. برای دسترسی به لیست کامل (2012) به سایت رسمی یونسکو http://whc.unesco.org/en/statesparties/ir/ مراجعه فرمایدد.

#	نگاره	نام	مکان	تاریخ ثبت	شماره ثبت	معیارها	توضیحات
۱		چغازنبیل*	استان خوزستان	۱۹۷۹	۱۱۳	iii، iv	چغازنبیل نیایشگاهی باستانی‌است که در زمان عیلامی‌ها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌است. چغازنبیل بخش به‌جامانده از شهر دوراونتش است.[۶]
۲		تخت جمشید*	استان فارس	۱۹۷۹	۱۱۴	i، iii، vi	تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع است، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است . در این شهر باستانی، مجموعه کاخ‌هایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است.[۷]
۳		میدان نقش جهان *	استان اصفهان	۱۹۷۹	۱۱۵	i، v، vi	میدان نقش جهان میدان بزرگ مستطیل شکلی در شهر اصفهان ایران است که به‌وسیلهٔ بناهایی از دورهٔ صفوی محصور شده‌است.میدان نقش جهان به شکل امروزین در دوره سلطنت شاه عباس صفوی پایه‌گذاری شده‌است.بناهای تاریخی موجود در میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه است.[۸]
۴		تخت سلیمان *	استان آذربایجان غربی	۲۰۰۳	۱۰۷۷	i، ii، iii، iv، vi	تخت سلیمان نام محوطهٔ تاریخی بزرگی، در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی است. مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده‌است.آثار بناهای دوره‌های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده‌است. مهم‌ترین آثار بجا مانده آن آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است.[۹]
۵		بم و فضای فرهنگی آن *§	استان کرمان	۲۰۰۴	۱۲۰۸	ii، iii، iv، v	[۱۰]
۶		پاسارگاد*	استان فارس	۲۰۰۴	۱۱۰۶	i، ii، iii، iv	مجموعه میراث جهانی پاسارگاد مجموعه‌ای از آثار باستانی برجای‌مانده از دوران هخامنشی است که در شهرستان پاسارگاد در استان فارس واقع شده‌است.این مجموعه دربرگیرندهٔ سازه‌هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، باغ سلطنتی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطهٔ مقدس و تنگه بلاغی است.[۱۱]
۷		گنبد سلطانیه*	استان زنجان	۲۰۰۵	۱۱۸۸	ii، iii، iv	گنبد سلطانیه مقبرهٔ الجایتو است که در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانیو اسلامی به شمار می‌رود.این بنا از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است.رنگ گنبد آبی است. بر روی این اضلاع گنبد بلندی قرار گرفته که ارتفاع آن را ۱۲۰ گز نوشته‌اند.[۱۲]
۸		سنگ‌نبشته بیستون*	استان کرمانشاه	۲۰۰۶	۱۲۲۲	ii، iii	سنگ‌نبشته بیستون بزرگترین سنگ‌نبشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است.سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد.[۱۳]
۹		مجموعه کلیساهای آذربایجان *	استان‌های آذربایجان شرقی آذربایجان غربی	۲۰۰۸	۱۲۶۲	ii، iii، vi	کلیساهای آذربایجان عبارتند از: قره‌کلیسا ٬ کلیسای سن استپانوس، کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام، کلیسای چوپان و کلیسای سور سور[۱۴]
۱۰		سازه‌های آبی شوشتر*	استان خوزستان	۲۰۰۹	۱۳۱۵	i، ii، v	سازه‌های آبی شوشتر در دوران ساسانیان، جهت بهره‌گیری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده‌است. در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌است.[۱۵]
۱۱		مجموعه تاریخی بازار تبریز *	استان آذربایجان شرقی	۲۰۱۰	۱۳۴۶	ii، iii، iv	بازار تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا به‌شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته‌است.[۱۶]
۱۲		آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی *	استان اردبیل	۲۰۱۰	۱۳۴۵	i، ii، iv	مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد سلاطین صفویه، در سال ۷۳۵ ه. ق. به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد.در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد.یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است.[۱۷]
۱۳		باغ ایرانی *	استان‌های فارس مازندران اصفهان کرمان یزد خراسان	۲۰۱۱	۱۳۷۲	i، ii، iii، iv، vi	باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ‌ها دانسته‌اند. کوروش بزرگ شخصا دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و در واقع هندسی‌سازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه که کوروش به باغ ایرانی گرفته شده‌است. در دوره ساسانیان نیز باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتند. در سال ۲۰۱۱ باغ‌های ایرانی پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس‌آباد، شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیدند.[۱۸]
۱۴		مسجد جامع اصفهان	استان اصفهان	۲۰۱۲	۱۳۹۷	i، ii، iv	-
۱۵		برج گنبد قابوس	استان گلستان	۲۰۱۲	۱۳۹۸	i، ii، iv	-

فهرست پیشنهادی

فهرست مکان‌هایی که برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند.

#	نگاره	نام	مکان	سال پیشنهاد	شماره	معیارها
۲		مجموعه تاریخی قصر شیرین*[۱۹][۲۰]	استان کرمانشاه	۱۹۹۷ ۲۰۰۷	۸۸۹ ۵۱۸۸	(ii)(vi)
۳		مجموعه تاریخی فیروزآباد*[۲۱]	استان فارس	۱۹۹۷	۸۹۳	-
۴		شوش*[۲۲]	استان خوزستان	۱۹۹۷	۸۹۴	-
۵		نقش رجب و نقش رستم*[۲۳]	استان فارس	۱۹۹۷	۸۹۸	-
۶		تپه سیلک*[۲۴]	استان اصفهان	۱۹۹۷ ۲۰۰۷	۹۰۰	-
۷		محور تاریخی اصفهان*[۲۵]	استان اصفهان	۲۰۰۷	۵۱۷۶	(i)(ii)(iii)(iv)(v)(vi)
۸		شوش (شهر باستانی)*[۲۶]	استان خوزستان	۲۰۰۷	۵۱۸۰	(ii)(iii)
۹		مجموعه شهرهای تاریخی ساسانی (بیشاپور، فیروزآباد، سروستان)*[۲۷]	استان فارس	۲۰۰۷	۵۱۸۱	(ii)(iv)
۱۰		طاق بستان*[۲۸]	استان کرمانشاه	۲۰۰۷	۵۱۸۲	(i)(ii)(iii)(iv)
۱۱		میمند (کرمان)*[۲۹]	استان کرمان	۲۰۰۷	۵۱۸۳	(i)(ii)(iii)(iv)(v)(vi)
۱۲		خواجه (کوه)*[۳۰]	استان سیستان و بلوچستان	۲۰۰۷	۵۱۸۴	(ii)(iii)(iv)
۱۳		شهر سوخته*[۳۱]	استان سیستان و بلوچستان	۲۰۰۷	۵۱۸۵	(ii)(iv)
۱۴		مجموعه‌های مرتبط باتخت جمشید*[۳۲]	استان فارس	۲۰۰۷	۵۱۸۶	(ii)(iv)(vi)
۱۵		بنای تاریخی کنگاور*[۳۳]	استان کرمانشاه	۲۰۰۷	۵۱۸۹	(iii)
۱۶		ساختار تاریخی یزد*[۳۴]	استان یزد	۲۰۰۷	۵۱۹۱	(i)(ii)(iii)(iv)(v)(vi)
۱۷		شهر تاریخی میبد*[۳۵]	استان یزد	۲۰۰۷	۵۱۹۳	(i)(ii)(iii)(iv)(v)
۱۸		محور تاریخی، فرهنگی تهران (کاخ گلستان)*[۳۶]	استان تهران	۲۰۰۷	۵۱۹۴	(iii)(iv)
۱۹		بندر سیراف*[۳۷]	استان بوشهر	۲۰۰۷	۵۱۹۵	(v)
۲۰		بازار قیصریه لار*[۳۸]	استان فارس	۲۰۰۷	۵۱۹۶	(i)(ii)(iii)(vi)
۲۱		بسطام و خرقان*[۳۹]	استان سمنان و استان قزوین	۲۰۰۷	۵۱۹۸	(ii)(iii)(iv)
۲۲		بافت تاریخی دامغان*[۴۰]	استان سمنان	۲۰۰۷	۵۲۰۰	(ii)(iii)(iv)(v)
۲۳		نمای فرهنگی و طبیعی رامسر ‡[۴۱]	استان مازندران	۲۰۰۷	۵۲۰۱	(iii)(iv)(vii)(x)
۲۴		مسجد کبود*[۴۲]	استان آذربایجان شرقی	۲۰۰۷	۵۲۰۲	(i)(ii)(iii)(iv)
۲۵		چشم انداز فرهنگی توس *[۴۳]	استان خراسان رضوی	۲۰۰۷	۵۲۰۳	(iii)(iv)(vi)
۲۶		شهر تاریخی ماسوله*[۴۴]	استان گیلان	۲۰۰۷	۵۲۰۴	(ii)(iii)(iv)(v)
۲۷		مجموعه تاریخی ایزدخواست *[۴۵]	استان فارس	۲۰۰۷	۵۲۰۵	(i)(ii)(iii)(iv)
۲۸		چشم انداز فرهنگی الموت ‡[۴۶]	استان قزوین	۲۰۰۷	۵۲۰۶	(ii)(iv)(v)(vi)(viii)
۲۹		قنات گناباد *[۴۷]	استان خراسان	۲۰۰۷	۵۲۰۷	(ii)(iii)(iv)(v)(vi)
۳۰		زوزن*[۴۸]	استان خراسان	۲۰۰۷	۵۲۰۸	(ii)(iii)(iv)
۳۱		دره خرم آباد*[۴۹]	استان لرستان	۲۰۰۷	۵۲۰۹	(i)(iii)(iv)(v)
۳۲		جیرفت *[۵۰]	استان کرمان	۲۰۰۷	۵۲۱۰	(ii)(iii)(v)(vi)
۳۳		محور تاریخی سلجوقیان و غزنویان خراسان*[۵۱]	استان خراسان	۲۰۰۷	۵۲۱۱	(i)(ii)(iii)(iv)
۳۴		چشم انداز فرهنگی کردستان *[۵۲]	استان کردستان	۲۰۰۷	۵۲۱۲	(i)(iii)(v)
۳۵		پارک ملی گلستان†[۵۳]	استان گلستان	۲۰۰۷	۵۲۱۳	(vii)(x)
۳۶		جنگل کاسپین†[۵۴]	استان گلستان، استان گیلان، استان مازندران	۲۰۰۷	۵۲۱۴	(vii)(viii)(ix)(x)
۳۷		جزیره قشم†[۵۵]	استان هرمزگان	۲۰۰۷	۵۲۱۵	(vii)(viii)(ix)(x)
۳۸		کویر لوت نواحی نزدیک به شهداد†[۵۶]	استان کرمان	۲۰۰۷	۵۲۱۶	(vii)(viii)(ix)(x)
۳۹		منطقه حفاظت شده ارسباران†[۵۷]	استان آذربایجان شرقی	۲۰۰۷	۵۲۱۷	(vii)(viii)(ix)(x)
۴۰		سبلان†[۵۸]	استان اردبیل	۲۰۰۷	۵۲۱۸	(vii)(viii)(ix)
۴۱		پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچان†[۵۹]	استان کرمان	۲۰۰۷	۵۲۱۹	(vii)(viii)(ix)(x)
۴۲		غار علی‌صدر†[۶۰]	استان همدان	۲۰۰۷	۵۲۲۰	(vii)(viii)(ix)
۴۳		جاده ابریشم*[۶۱]	استان خراسان	۲۰۰۸	۵۲۶۸	(i)
۴۴		چشم انداز طبیعی و فرهنگی ایذه*[۶۲]	استان خوزستان	۲۰۰۸	۵۲۶۹	(i)(ii)(iii)(iv)(v)(vi)
۴۵		مجموعه تاریخی دوران زندیه شیراز*[۶۳]	استان فارس	۲۰۰۸	۵۲۷۰	(vi)
۴۶		ساختار تاریخی فرهنگی کرمان*[۶۴]	استان کرمان	۲۰۰۸	۵۲۷۱	(i)(ii)(iii)(iv)(vi)
۴۷		هگمتانه *[۶۵]	استان همدان	۲۰۰۸	۵۲۷۲	(i)(ii)(iii)(iv)
۴۸		مجموعه پل‌های تاریخی لرستان*[۶۶]	استان لرستان	۲۰۰۸	۵۲۷۳	(i)(ii)(iii)
۵۰		پارک ملی توران†[۶۷]	استان سمنان	۲۰۰۸	۵۲۷۵	(x)
۵۱		دریاچه هامون†[۶۸]	استان سیستان و بلوچستان	۲۰۰۸	۵۲۷۶	(vii)(viii)(ix)(x)
۵۲		منطقه حفاظت شدهحرا†[۶۹]	استان هرمزگان	۲۰۰۸	۵۲۷۷	(vii)(viii)(ix)(x)
۵۳		کوه دماوند†[۷۰]	استان مازندران	۲۰۰۸	۵۲۷۸	(vii)(viii)(ix)(x)

شهر قدیمی گسکر در جنگل هفت دغنان

با گذر از روستای بهمبر درست غرب جاده آسفالته مینا بوبه پونل در کنار راه جاده شاه عباسی بر دوست رودخانه اسکندر رود آثار خرابه ها و ویرانه های به جا مانده از شهری قدیمی در دل جنگل انبوه هفت دغنان ( به وسعت حدود چهل هکتار ) به چشم می خورد . امروزه از بقایای این شهر قدیمی که زمانی شهری آباد و پر رونق بوده و می توان به آثاری همچون حمام ، خانه ، مغازه ، یک پل آجری و گور سیده خروسه ( خوری سو ) اشاره نمود . این شهر زمانی محل حکومت امرای گسکر بوده و قدمت آن به دوره ایلخانی و صفوی بر می گردد .
موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی منطقه هفت دغنان
منطقه هفت دغنان در شهرستان صومعه سرا، بخش مرکزی دهستان ضیابر و روستای بهمبر واقع شده است. این منطقه دارای موقعیت جغرافی ایی 37 درجه و 27 دقیقه و 3/52 ثانیه عرض شمالی، و در 49 درجه و 11 دقیقه و 7/48 ثانیه طول شرقی و در ارتفاع 37 متری نسبت به سطح دریا واقع شده است. با گذر از روستای بهمبر در سمت غرب آسفالته ضیابر به پونل می رسین. در سمت غرب رودخانه واویلا یا اسکندررود در لابلای درختان جنگل هفت دغنان، ویرانه های یکی از بزرگترین و وسیع ترین شهرهای تاریخ گیلان مدفون است. منطقه تاریخی گسگر در 30 کیلومتری شمال غربی رشت است و ناحیه ای قدیمی و معروف از شهرستان صومعه سرا است که تا چند سال قبل به گسگرات مشهور بوده است و میان دهستان خوشابر و شاندرمن و شهر ماسال و مرداب انزلی قرار گرفته است.
طول آن از روستای اسفند سر در جنوب به گیل چالان در شمال حدوداً 9 کیلومتر و عرض آن از مرداب انزلی تا مرز ماسال 12 کیلومتر است. تا زمان فتحعلیشاه قاجار منطقه وسیع گسگر شامل زمین های گسگر و خاک ماسال و شاندرمن و تالش دولاب می شده و مرکز حکومت قدرتمند این سرزمین حاصلخیز شهر دولاب یا شهر گشگر یا گوراب بود که همان هفت دعنان امروزی محسوب می شود. از اواخر قرن سوم هجری در آثار و نوشتههای محققین و جغرافیدانان و سیاحان اسلامی از شهرها و آبادی های گیلان به تدریج ذکر و یادی می شود که هر یک حکومت مستقلی داشته اند. امیران آن از میان خاندان بومی برخاسته بودند. این شهرها و آبادیها که اکنون جز معدودی در کشاکش حوادث محو و نابود شده و اثار و بقایای آنها در زیر ریشه های بستر درختان جنگلی و یا باغات و مزارع غنوده اند گویای بسیاری از ارزشهای فرهنگی و به وجود آورنده و نگهدارنده فرهنگ و تمدن پویای مردم این سرزمین است. به طور کلی ساختار اولیه شهرهای قدیمی دوره اسلامی در گیلان همانند سیار مناطق ایران به صورت یک مجموعه شهری با در نظر گرفتن نیازهای اولیه جامعه بوده که اصطلاحاً به بعضی از آنها گوراب گفته می شود.
در حدود نیمی از جنگل هفت دغنان را آثار ویرانه های باروی شهر ـ حمامها ـ و پلها و معابر و مساکن تل هایی پوشانده که به همراه آن قطعات سفالهای ساده و لعابدار منقوش از دوره صفویه و قبل از آن در مقیاس وسیع گسترده و پراکنده است. تعدادی از حمامها، پل های خشتی و ساختمان های قدیمی که در متون به آن اشاره داشتند و در زیر خاک مدفون هستند، در سال 1382 توسط نگارنده مورد بررسی و شناسایی انجام شده، محوطه تاریخی هفت دغنان به صورت مجموعه 60 هکتاری که مقدمات ثبت آن توسط نگارنده انجام گرفته بود، به شماره 9952 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. بخش گسگرات در چند دهه پیش یکی از بخش های بزرگ شهرستان صومعه سرا محسوب می گردید و دارای 35 آبادی بزرگ و کوچک می شد. مهم ترین این آبادیها: ضیابر ، کلیاربر، اباتر، نوده کلنگستان و طاهرگوراب بوده اند. بازارهای هفتگی بخش گسگرات از رونق خاصی برخوردار بوده و گسگر در روزگار گذشته بسیار بزرگتر از گسگر امروزی بوده گمان می رود هفت دغنان همان دولاب یا گوراب مرکز گسگر بوده باشد. هـ ل رابینو کنسونل انگلیس در رشت درباره گسگر می نویسد: طول ان از اسفند سر در جنوب به گیل چالان در شمال یک فرسنگ و نیم و از مرداب به آهک کوره در مرز ماسال دو فرسنگ است. سابقاً گسگر منطقه حکومتی مهمی را تشکیل می داد. امروزه ماسال، شاندرمن و تالش دولاب را جزو گسگر می دانند.
مقدسی دولاب گسگر را به عنوان شهر عمده گیلان نام برده و می نوسید: «سرزمینی خوب با خانه های زیبا و سنگی، بازاری به صورتی خوب با مسجد که برای خواندن خطبه در آن بنا کرده اند» ابوالفدا، دولاب را همان گسگر دانسته است، و آن را شهر کوچکی شبیه یک قطعه می داند. در کتاب مسالک البصار فی ممالک المصار درباره گسگر آمده: میان حاکم گسگر و حاکم تولم کینه و دشمنی وجود داشت تعداد سربازانش از سربازان دیگر نواحی بیشتر است. منطقه حکومتی وسیع و ایالت بارور و حاصلخیز است. و گندم و میوه و حیواناتی مانند گاو و گوسفند در آنجا فراوان است. کردهایی که به آنجا می روند و مال التجاره ای که به آنجا حمل می شود استفاده فراوان می برند. خواجه اصیل الدین زوزنی در یادداشتهای خود که در سال 654 هـ.ق ، تالیف یافته آورده است: در ابتدای رودخانه رودسر (دولاب گسگر) تا سالیم رود نیز روز راه است که اقوام آن همه تالشان هستند و از رودسر تا شنیدان مه مستقر سر بر مملکت اسپهبد است و ... دور روز راه است. آدام اولئاریوس که در عصر صفویان از ایران دیدن نموده بود هنگام سفر در گیلان درباره گسگر می نویسد «گسگر شهری کوچک است در حدود چهار فرسنگی کسماء و دو فرسنگی دریا و آن را گوراب گسگر نیز می نامند. شاه صفی در آنجا متولد شده و بعدها شاه عباس و پسرش صفی میرزا از گیلان عبور کردند، شاهزاده در خانه شخصی به نام خواجه مسعود متولد شد، و این خانه بعدها به صورت پناهگاهی برای مردم درآمد»
محل گوراب گسگر در جنگل هفت دغنان کنار جاده طاهرگوراب به سید شرفشاه دیده می شود. این ناحیه عبارت از حمام خرابه و چند خانه ویران است. در این ناحیه پل آجری و کنکوله ماژویه دیده می شود. دنباله جاده شاه عباسی را میان جنگل هفت دغنان و سید شرفشاه می توان دید. در نزدیک این خرابه روستایی است به نام اروس محله که این نام یادآور اشغال گیلان به وسیله روسها در فاصله سال های 35ـ1145 هـ قمری. (1734ـ1746 میلادی) است. دکتر کوک در سالهای 62ـ1159 هـ ـ ق (47ـ1746 میلادی) همراه با سفیر شاهزاده گالتزین (Galitzthe) به ایران مسافرت کرده، در سرنامه خود می نویسد: «شهر گسگر و سرزمینی که به همین نام نامیده می شود، تحت امور حکومت گیلان که مرکزش شهر رشت است قرار دارد، از چندی پیش این ناحیه به سبب داشتن ابریشم خام و الیاف ابریشمی که تهیه می کند، شهرت یافته. اما فشار و شکنجه دوران حکومت نادر آن را به نابودی می کشاند. نزدیک این محل آثار قلعه ای را مشاهده می کنیم، که سابقاً روسها برای جلوگیری از هجوم راهزنان کوهستان های مجاور ان را بنا نموده بودند.» کلنل ترزل Terzel در سال 1224 هـ.ق (1089 میلادی) درباره گسگر می نویسد: قصبه گسگر دارای 400 خانوار تالشی است، هسته اصلی این قبیله به نام تالش در میان راه رشت و اردبیل سکونت دارند. این ناحیه در دوران زمان آقامحمدخان قاجار احتمالاً جزء مناطق اشغالی این شاه نبود. نویسنده کتاب (نامها و نامداران گیلان) درباره گوراب گسگر می نویسد: «این ناحیه در دوران ملوک الطوایفی به داشتن محصول فراوان و همچنین پرورش کرم ابریشم و بافته های ابریشمی معروف بوده است.» و سپاهیانش از دو گروه گیل و تالش و احیاناً ترک تشکیل یافته بود، امیران گسگر از هدشاه طهماسب و پس از او شاه عباس کبیر تدریجاً رو به ضعف نهادند، لاجرم اداره امور آن برعهده حکامی قرار گرفت که از طرف پادشاه یا والی گیلان مأمور و منصوب می شدند. در اواخر سلطنت فتحعلیشاه از وسعت ناحیه گسگر کاسته شد و در همین هنگام دهکده هایی که در جلگه قرار داشتند نام گیل گسگر به خود گرفتند و نواحی کوهستانی آن که محل سکونت تالشها بود، به تالش گشگر معروف شد.
وجه تسمیه هفت دغنان
هفت دغنان شهری قدیمی و تاریخی در منطقه گسگر صومعه سرا بوده و مرکز حکومت گسگر محسوب می شده است. ویرانه ها و خرابه های آن نشان از یک منطقه باستانی دارد.
هفت دغنان ترکیبی از «هفت + دغن + ان) است. دغن در زبان بیه پسی (غرب گیلان) به معنی رودخانه و نهر است. هفت دغنان، هفت نهر را در ذهن تداعی می کند هفت در اعتقادات باستانی ایران از بار معنوی خاصی برخوردار است. هفت فرشته و امشاسپند دین زرتشتی، هفت سیاره، هفت سین، هفت خوان، هفتم رفتگان و ... از جمله این نشانه هاست. از طرف دیگر درباره وجه تسمیه هفت دغنان می توان گفت «جویبار تازه آباد از دامنه ارتفاعات بین شفارود و رودخانه چاف و از ناحیه جنگلی (هفت دغنان) سرچشمه می گیرد و از زیر پل (تازه آباد) بین جاده انزلی ـ آستارا عبور نموده وارد دریا می شود. این جویبار کمی بالاتر از محل پل به روشن دغن معروف است. دغن به اصطلاح محلی به مجرای آب شبیه به رود یا کانال گفته می شود با این تفاوت که در دغن جریان آب مثل رود یا کانال نیست و تا حدودی آب در آن راکد است

http://guilan.irib.ir