وزن در سرودهای گاتها
واژه گات در اوستا با حروف
گ.ث.ا نوشته شده و فرهنگیان آن را به خط خود گاتها یا Gatheha می نویسند و
گات می خوانند. گاث در زبان پهلوی، گاس و در زبان دری تبدیل به گاه شده و
به معنی ظرف زمان و مکان و مجازا به معنای (آهنگ موسیقی) است و معنی اخیر
از روی خواندن گاته به آوای ویژه (از قبیل ودا خوانی هندیان) برخاسته و
پساوند برخی از آواهای موسیقی نظیر دو گاه و سه گاه و چهار گاه و راست
پنجگاه و نیز گاه های (اندرگاهان) پارسیان که عبارت بوده است از نمازهای
پنجگانه نوشته شده در گاثه که ابوریحان می نویسد: اهنودگات، اسپنتمدگات،
وهوخشترگات، اشتودگات و وهیشتواشت‌گات نیز گویای این معنی است.
گاه هم
در زبان پهلوی و هم در زبان پارسی دری معنی تقریبا مشابهی دارد و برخی نیز
کلمه (گاتار) در موسیقی کردستان ایران و کلمه ( قطار-نام گوشه ای در آواز
بیات ترک )را منسوب به سنت قدیمی (گات) خوانی دانست.
کتاب
سپندینه‌ی(مقدس) زرتشتیان، اوستا نام دارد و دارای پنج بخش یسنا(سرودهای
اشوزرتشت تنها گاتها است که بخشی از یسناست)، یشت‌ها، وندیداد، ویسپرد و
خرده‌اوستا است
گاتها از پنج قسمت تشکیل می شود:
1- نخستین بخش ، شامل قطعات سه مصراعی است و هر مصراع شانزده هجا دارد .
2- دومین بخش، شامل قطعات پنج مصراعی است و هر مصراع یازده هجا دارد .
3- سومین بخش، شامل قطعات چهار مصراعی است و هر مصراع یازده هجا دارد .
4- چهارمین بخش، شامل قطعات سه مصراعی است و هر مصراع چهارده هجا دارد.
5- پنجمین بخش، شامل قطعاتی است که هر یک از آنها دو مصراع بلند نوزده هجایی و دو مصراع کوتاه دوازده هجایی دارند.
پژوهشهای
دانشمندان غربی، وجود وزن منظم و حالت موزون را در این سرودها ثابت کرده
است. از این محققان وستردگارد Westergard برای یافتن وزن اصلی بندهای 28 و
34و 42و 50و 52 ، وستپال Westhbal و هرمن تورپل Herman Torpel برای یافتن
وزن یشت‌های 9-5-10-13-22 کوشش کرده اند. از همه مهمتر، پژوهشهای استاد
سابق دانشگاه ویرجینیا ، جان دریپر J.W.Draper است که بیش از 25 سال برای
یافتن آهنگ یسنا کوشید. دریپر در اوایل سالهای 1310 خورشیدی به ایران
مسافرت کرد و بین ایران و هندوستان در سفر و پژوهش بود .او در یک پرستشگاه
قدیمی در روستای (اودوادای) هند ، اصلیترین نواهای زرتشتی را می شنود و
یقین حاصل می کند که اینها سرودهای دست نخورده ای از هزاران سال قبل هستند .
او از این سرودها نوار ضبط می کندو از دو تن از استادان کنسرواتوار
ویرجینیا – پروفسور انگلیش و پروفسور ودد می خواهد در باره این نواها نظر
خود را بنویسند و نظر استادان بدین قرار است:
سرودها به صورت تک خوانی
است و با سازی همراه نیست . متن از یک ساختمان هجایی ساده درست شده است (هر
نت در ازای یک سیلاب) ولی طول یا کشش صداها و کمیت صدا ها در متن یکسان
نیستند.
جان دریپر اضافه می کند: از آنجا که پیشینه آداب و رسوم مذهبی
پارسی در دوران ساسانی (و بخش بیشتری از آن مربوط به زمان‌های باستانی تر
است) تا حدی باقی مانده ، می توان برداشت کرد سبکهای موسیقی گاتها و یشت‌ها
نیز به همان قدمت شاید باشد.
حسینعلی ملاح می نویسد: ( وزن این سرود ،
4/4 است ولی می توان آن را برپایه تقارن‌های ریتمیک به اوزان دیگر هم نوشت و
برای همین است که زیر نت ها علامت وزن آن گذاشته نشده است. سرود در مقام
بزرگ Mode Majer است و ارزش سرود بنا به لحن هر خواننده می تواند تغییر کند
. محدوده آهنگ در فاصله دانگ است و مقامهای اصلی سرودها در همه جا یکسان
است. از یکی از موبدان ایرانی خواستم این دو سرود ( یسنای 47 و یسنای 44 )
را با آهنگ رایج در ایران بخواند. اختلاف در لحن ها بود ولی مقام هر دو
سرود یکی بود.
توضیح یسنای 44 و 47 :
1- این سرود در دستگاه ماهور (یا گام دو بزرگ) (Do Majeur) است.
2-وزن سرود چهار ضربی است (یعنی 4/4) ولی حرکت قطعه (یعنی تمپوی Tempo آهنگ) سنگین و فراخ (Andante) است.
3-
آهنگ سرود، بی وزن نوشته شده و خط‌های میزان که نقطه چین گذاشته شده از
نگارنده است دلیل این کار این است که نشان داده شود می توان این سرود را به
وزن چهار ضربی نوشت .
سرچشمه : جوادی ، غلامرضا – موسیقی ایران ( از آغاز تا امروز ) همشهری 1380