یلدا خجسته باد

*جشنِ شب چله (یلدا) را هرچه باشکوهتر برگزار می کنیم *
ایران، سرزمینی با پیشینه ی پـُربار و فرهنگی سرشار از جشن   ها، شادی ها  و زیبایی هاست.
به باور نیاکانِ ما، غم و اندوه پدیده ای اهریمنی است ازاینرو
سرزمین ما دردرازای تاریخ، با همه ی ناسپاسی ها وتاخت وتاز بیگانگان

سوگواری در دین زرتشت

دیدگاه دین زرتشتی پیرامون سوگواری و شیون و مویه :

خداوندگار (بغ) بزرگ است. اهورامزدا، کسی که این زمین بیافرید، کسی که آن آسمان بیافرید، کسی که مردمان بیافرید، کسی که از برای مردمان شادی بیافرید. »

داریوش هخامنشی.

موبه در زبان اوستایی اَمَیَوا ( amayavâ ) و در گزارش پهلوی اوستا (زند اوستا) مویَکْ (Muyak) و در زبان ارمنی شیوَنْکْ (shivank) میباشد. در اوستای پاک، متون پهلوی و پازند و به طور کلی در ادبیات دینی درجه یک و دو دین زرتشتی، شیون و مویه کرداری نکوهیده و اهریمنی قلمدا...د میشود. این نوشتار کوشش دارد تا به گونه فشرده و گزیده جایگاه سوگواری و شیون و مویه از برای مردگان و درگذشتگان را از روزن دین زرتشتی مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.

-نکوهش شیون و مویه و سوگواری در گاثاهای پاک ، سرودهای مینوی اشوزرتشت:

اشوزرتشت اسپنتمان، پیامبر و وخشور اهورایی، در اهنودگاث، یسنا ۳۱ بند ۲۰ به گونه روشن شیون و موبه (خشیو xshyô) را کرداری اهریمنی دانسته و این کردار اهریمنی را مورد نکوهش قرار می دهند.

در مقابل اشو زرتشت در یسنای ۴۴ بند ششم، شادی را میستایند و آن را دهشی اهورایی برای مردمان می دانند.

به عبارت دیگر، در کلام پاک اشوزرتشت مویه و شیون و سوگواری ارزش و کرداری اهریمنی قلمداد شده و در مقابل آن شادی و دوری از غم و سوگواری به خردمندان و پیروان راه راستی و اشا سفارش شده است.

-نکوهش شیون و مویه و اهریمنی دانستن آن در اوستای پاک:

نکوهش غم و سوگواری تنها محدود به گاثاها نیست و در جایجای اوستای پاک اهریمنی دانسته شده است.

در اوستای پاک، یسنا ۷۱ بند ۱۷ چنین می خوانیم :

« کار و منش خوب را می ستاییم تا بتوانیم در برابر تاریکی پایداری کردن و تا بتوانیم در شیون و مویه خودداری کردن ».

در جای دیگر ، در اوستای پاک، در نخستین فرگرد از ویدودات (Videvdât) یا داد دیوستیز در راستای سخن اشوزرتشت در گاثاهای پاک چنین می خوانیم :

« ششمین سرزمین که من اهورامزدا نیک بیافریدم و اهریمن پرگزند در آنجا آسیب گریه و زاری پدید آورد هرات است ... ». گفتنیست که در هرات رسم بود تا در خانه ای که کسی میمرد، بازماندگان آن را رها میکردند و به گزاف شیون و زاری میکردند.

افزون بر این ، در اوستای بزرگتر که نیاکان ما در دوران ساسانی در دست داشتند به مراتب بیشتر از اینها شیون و مویه و سوگواری نکوهیده شده بود چرا که در دفتر نهم دینکرد که سخن از ۲۱ نسک اوستای کهن و مندرجات آنها به میان آمده است، پیرامون سوتکرنسک که نخستین نسک از ۲۱ نسک اوستا بوده است چنین میخوانیم :

« فرگرد یازدهم سوتکرنسک درباره شیون و موبه نکردن است، از برای درگذشتگان و نیفزودن پریشانی مرد پاک، در جهان دیگر از شیون و مویه و درباره فروهر مرد پاکدینی است که پس از مرگ خواستار یزشنه و آفرینگان است نه شیون و مویه » .

-نکوهش مویه و سوگواری در متون میانه :

نمودار نکوهش شیون و مویه و اهریمنی دانستن این کردار که از گاثاهای پاک ترسیم شده است و در پرتو دیگر متون اوستایی، همچون دیگر مفاهیم گاثایی درک آن روشن تر میشود، در متون پهلوی و پازند و پارسی زرتشتی نیز این روند جاری و ساری است.

در فصل ۱۶ از ارداویراف نامه که گزارش بهشت و دوزخ و همستکان(برزخ) را به گونه تشبیه و تمثیل برای درک بهتر و مشخص کردن ارزش ها و ضدارزشهای اخلاقی میخوانیم ، پیرامون تاثیر مویه و شیون و سوگواری بر روان انسان چنین آمده است :

« آنگاه به جایی در دوزخ رسیدم که رود بزرگ سهمگین و تیره روان بود. در کنار آن رود بسا روانها و فروهرها را دیدم که برخی از آنان نمیتوانستند از آن بگذرند و برخی دیگر با رنج گران از آن میگذشتند و برخی هم به آسانی از آن میگذشتند، از راهنمایان خود پرسیدم، اینان چه کسانند که اینچنین به رنجند، سروش پاک و ایزد آذر در پاسخ گفتند : این رودی است از اشک چشم مردمانی که از برای درگذشتگان خویش شیون و مویه کردند و گریستند. این رود از اشکهایی است که ناروا و بیرون از آیین مزدیسنا، ریخته شد. کسانی که نمیتوانند از این رود بگذرند، همان کسانی هستند که بازماندگانشان، پس از مرگشان شیون و مویه بسیار کردند، کسانی که به آسانی از آن گذشتن توانند، همان هایی هستند که پس از مرگشان کمتر بر آنان گریستند. این را به جهانیان بگو : ای کسانی که در جهان هستید، چندان شیون و مویه مکنید و بیرون از آیین مگریید، چه این رنج و دشخواری آورد روان درگذشتگان را » .

در فرگرد ۴۷ از ارداویراف نامه نیز چنین میخوانیم :

« آنگاه روان زنانی را دیدم که سر از تنشان جدا گشته و زبانشان همی بانگ خروش و فریاد داشت، پرسیدم این روانها از کدام زنان هستند، سروش پاک و ایزد آذر پاسخ گفتند : این روانها از زنانی هستند که در جهان شیون و مویه بسیار کردند و به سر و روی خود زدند » .

در فرگرد ششم از مینوی خرد، از ۱۰ سرزمین ناشاد و ناخشنود نام برده شده است که پس از نامبردن از نه سرزمین نخست، چنین آمده است :

« دهیمن سرزمین ناشاد و ناخشنود جایی است که بر آن شیون و مویه کنند. »

در فصل ۹۷ از سد در نثر که یکی دیگر از متون ارزشمند زرتشتی پیرامون شایست و ناشایست های دین زرتشتی و اخلاق مزدایی میباشد، در نکوهش کردار اهریمنی شیون و مویه چنین میخوانیم :

« کسی که به دیگر جهان شود، دیگران را نشاید که بگریند و اندوهگین شوند و شیون و مویه کنند، چه اشک چشم روی بر گذرگاه چینودپل آنچنانکه روان مرده از آن گذر نتواند کردن. برای اینکه روان مرده بتواند به آسانی از چینودپل بگذرد، بر بازماندگان است که اوستا خوانند و یزشنه کنند » .

بنابر آنچه در بالا گفته شد، دین زرتشتی که دینی سراسر خوشبین به جهان هستی و زندگی و زندگانی میباشد، سوگواری و مویه را روا نمیدارد و آن را کرداری اهریمنی دانسته که بر نیروی دیوان و اهریمن می افزاید و به نوعی به مثابه دیوپرستی و ستایش دیوان و اهریمن قلمداد میشود. ریشه این ارزشگذاری میان شادی و غم و مویه را باید در باور به جاودانی روان در دین زرتشتی جستجو کرد‍، باوری که علیرغم تاثیرگذاری بر دیگر باورها نتایج عملی آن که نکوهش مویه باشد را در بسیاری از باورهای تحت تاثیر زرتشتی که ذاتا شادی ستیز و غم گسترمیباشند، نمیبینیم. باور به جاودانی روان در دین زرتشتی شوند آن است که در دین زرتشتی گریه و زاری برای روان مردگانی که به جهان بهتر و خوشتری در آمدند را روا ندارد و آن را کرداری به شدت اهریمنی بداند به ویژه اینکه از نگاه دین زرتشتی اصولا مرگ و بیماری از جانب اهریمن بر آفرینش نیک اورمزد پدیدار میشود و نه از جانب اهورامزدا. البته جدایی و دوری فیزیکی از دوستان و کسان و همه کسانی را که به نوعی دوست داریم، ما را اندوهگین میکند و هیچ دین و آیینی هم نمیتواند چنین دردی را به طور کامل از دل ماتمزده داغدیده بزداید ولی سخن در اینجا از کوشش برای کاهش آن و شکیبایی و میانه روی در ماتم و غم است و نه بالعکس افزودن بی حاصل و دروغین و تلقین گونه بر غم و ماتم ناشی از درگذشت عزیزانمان.

به خامه فریدون راستی.

دی به دین از ماه امرداد ۱۳۸۱ یزدگردی.

سرچشمه : گروه اشوزرتشت

شتاحت وباور زرتشتیات

زرتشتیان به دو نشان شناخته می شوند:

1: نشانه درونی(اندیشه و گفتار و کردار نیک)

2: نشانه برونی یا ظاهری (سدره و کشتی)

سدره با نام اوستایی "وهومنه وَستره" به معنای لباس نیک اندیشی و کشتی با نام اوستایی" اَئیویاونگهن" به معنای کمربند، گواه ظاهری زرتشتیی بودن و شناسنامه دینی است. سدره ، باید نخستین جامعه ای باشد که بدن را بپوشاند و از جنس پنبه، کتان یا ململ و به رنگ سپید است. سپیدی آن نشانه ی پاکی، سادگی و فروتنی است. سدره از 9 تکه فراهم شده است که 9 اصل و باور دین زرتشتی را به گونه ای نمادین یادآور می سازد و بهدین با پوشیدن سدره، این 9 پیام اهورایی را همواره بر تن و جان خود حس کرده و در زندگی به کار می بندد. این باورها عبارتند از:

1: باور به یکتایی اهورامزدا

2: باور به پیامبری اشوزرتشت

3: باور به قانون اشا (راستی و پاکی)

4:باور به دو گوهر همزاد(سپنتامینو و انگره مینو)

5:باور به امشاسپندان

6:باور به جاودانگی روان

7: باور به داد و دهش و نیکوکاری

8: باور به سپندینگی و ارجمندی چهار آخشیج

9:باور به فرشکرت و تازه گردانیدن جهان

سدره پیراهنی گشاد و بی یقه با آستین کوتاه و دارای دو کیسه کوچک یکی در جلو سینه(به نام گریبان) و دیگری در پشت (به نام گُرده) است. کیسه پشتی نشانه و نماد وظیفه هایی است که هرفرد به عنوان یک زرتشتی بر عهده دارد و باید به درستی انجام دهد و کیسه جلویی که به کیسه کِرفه یا کیسه کار نیک معروف است، یادآور پرهیزکاری های یک بهدین است که روی هم انباشته شده و او را خوشبخت میکند.
کشتی، بندی سپیدرنگ از جنس پشم گوسفند است که از 72 رشته نخ به هم بافته شده و نماد 72 هات یسنا است. این 72 نخ را در هنگام بافتن به 6 بخش( به نشانه شش چهره گَهَنبار) تقسیم می کنند که هر یک 12 نخ ( به نشانه 12 ماه سال) دارد و آنها را به هم می بافند. زرتشتیان کشتی را بر روی سدره سه دور به کمر می بندند که نشانه پیروی از اندیشه،گفتار و کردار نیک است و چهار گرهای که زده می شود، به نشانه یادآوری تقدیس و ارجمندی چهار آخشیج و پاک نگاه داشتن محیط زیست است. با خواندن دو بار یَتااهو، دو گره در جلو زده میشود و در دور سوم با خواندن یک بار اوستای اَشِم وُهو دو گره در پشت سر زده میشود.

دین پذیری در باور اشوزرتشت، امری است که به اختیار انسان و برپایه دانش و بینش انجام می پذیرد. بر پایه یک روش کهن و پذیرفتنه شده باستانی، آنگاه که دختر یا پسر به سن هوشیاری و رشد فکری رسید و توانایی گزینش نیک از بد در خود یافت (امروزه بین 8 تا 15 سالگی است) و اوستاهای بایسته را فراگرفت، پدر و مادر می توانند آیین سدره پوشی را برای او انجام دهند تا فرزند، به جرگه زرتشتیان بپیوندد.
سدره پوشی برای او به مانند زایش تازه در دین است. در این هنگام فرد عهد و پیمانی نو با اهورامزدا می بندد و هر روز با باز کردن و بستن دوباره کشتی بر روی سدره (نوکردن کشتی) پیمان خود را یادآوری و نو می کند. این آیین که در گذشته معمولا در بامداد انجام می شده ، امروزه در ایران پس از نیمروز ( به خطر دشواری همکیشان برای شرکت در ساعات اولیه روز) در خانه، تالار ، آدریان ویا یک نیایشگاه انجام می شود. آیین سدره پوشی گاهی نیز به صورت همگانی برپا می شود، یعنی چند نوجوان با هم در یک جشن به وسیله موبد سدره پوش می گردند.
پیش از آغاز مراسم، سدره پوش شونده باید تن خویش را شستشو داده، سدره و جامه ی سپید بپوشد و همراه موبدان در کنار سفره سدره پوشی حاضر شود. یک فرد که می خواهد زرتشتی شود با جامه کاملا سپید در برابر موبد می نشیند، موبد با زمزمه اوستای آتش نیایش و یا اورمزدیشت این آیین را آغاز می کند. پس از پایان برساد، او در حالی که گوشه آستین های موبد را در دست گرفته است، با او هم پیوند شده؛ اوستای کشتی بستن را زمزمه می کند؛ موبد کشتی را به کمر وی بر روی سدره می بندد؛ پس از آن، سروده مزدیسنو اهمی را به همراه موبد میخواند و اقرار خود را به مزداپرست زرتشتی بودن اعلام میدارد. سپس در برابر موبد می ایستد و با خواندن اوستای پیمان دین در برابر شرکت کنندگان، این پیمان اهورایی را می بندد که بر پایه پیام پاک اشوزرتشت و با راست ترین دانش خدا داده ، دین پاک مزدیسنا را با اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک بپذیرد و اقرار می کند به یکتایی دادار اورمزد و پیروی از دین بهی که اشوزرتشت مهراسپیتمان آورده است. در پایان، موبد برای سدره پوش شونده اوستای تندرستی خوانده و از اهورامزدا برای او آرزوی دیرزیوی ، درست زیوی و شادزیوی می نماید. بستن کشتی به کمر، نشانه ی آن است که هر زرتشتی با نو کردن کشتی، بار دیگر پیمان خود را با دین مزدیسنی به یادآورد و همواره آماده خدمت کردن به دین بهی و سود رساندن به مردم باشد که همان پایداری و استواری بر خواست اهورامزدا است.

بی هیچ تردید باید گفت: سدره پوشی، آیینی بسیار زیبا است که به زرتشتی اندیشیدن و به باور های زرتشتی عمل کردن را می آموزد و نشان می دهد که نوزوت در پیمودن راه راستی تنها نیست و دیگر زرتشتیان، اشوان و راستی جویان جهان نیز با او همازور و همراه اند.

سرچشمه : کتاب دینی دوره دبیرستان زرتشتیان ایران‬ادامه