سال تولد اشو زرتشت
زرتشت و تاریخ ظهور این پیمبر ایرانی
آنچه
در پی می آید پژوهشی است از ابوالفضل لسانی پیرامون سال پیدایی زردشت.
این نوشتار را چونان جستارمایه ی خامی پیش کش و از سنجشگری و کنجکاوی
دوستان پیشواز می کنم:
در باب تاریخ تولد و ظهور زرتشت در بین مورخین قدیم و
جدید بقدری اختلاف است که تصور میکنم کمتر موضوع تاریخی تا این حد مورد
اختلاف قرار گرفته باشد. قدیمترین مورخی که از زرتشت نام برده
(خسانتوس) مورخ یونانی است که در شهر (سارد) پایتخت (لیدیا) که در سال 547
با 546 قبل از میلاد از طرف کورش فتح شد و در قرن پنجم قبل از میلاد
میزیسته میباشد. (دیوژنس لرتیوس) از مورخین یونانی که در حدود 210
میلادی مطالبی از تاریخ (خسانتوس) ذکر کرده و مینویسد زرتشت 600 سال پیش از
لشگرگشی خشایارشا بطرف یونان بسر میبرده است- و چون خشایارشا در بهار سال
480 پیش از مسیح بیونان روی آورد بنابراین خسانتوس زمان زرتشت را 1080 سال
قبل از میلاد مسیح میداند. نکته ای که در اینجا لازم است تذکر داده شود
آن است که در بهترین نسخ خطی (دیوژنس لرتیوس) ششصد سال پیش از لشگرگشی
خشایارشا ضبط شده و فقط در دو نسخه غیرمعتبر 6000 سال پیش از لشگرگشی
خشایارشا نوشته شده است و دلائل تاریخی محرز میدارد که ذکر 6000 بجای 600
یا سهو کاتب است و یا اینکه نویسندگان خواسته اند بین تاریخی را که
(خسانتوس) تعیین کرده و تاریخ مورخن بعدی که ذکر خواهد شد توافقی بدهند. (کتزیاس)
پس از (خسانتوس) قدیمترین مورخی است که از زرتشت ذکری کرده و کتزیاس طبیب
اردشیر دوم بوده و مدتی در دربار ایران میزیسته و مطالبی که راجع باوضاع آن
عهد ایران نوشته از نظر اینکه خود او ذکر کرده است که مأخذش اسناد دولتی
ایران بوده کتابش مورد توجه قرار گرفته بود که متاسفانه فعلا کتاب او در
دست نیست ولی (فوتیوس) (875-879) بعد از میلاد مسیح یادداشتهائی از آن
برداشته که اینک موجود است واز آن یادداشتها چنین نتیجه گرفته میشود که
کتزیاس زرتشت را پادشاه بلخ نامیده و بایستی در نیمه دوم از قرن سیزدهم پیش
از مسیح زیسته باشد. پس از کتزیاس شاگردان افلاطون قدیمترین
نویسندگانی هستند که ذکری از زمان زرتشت کردهاند و مهمترین آنها ارسطو
فیلسوف معروف یونانی است که در 384 سال قبل از میلاد مسیح تولد یافت و در
322 میلادی درگذشت و دوست و مربی اسکندر بوده است. ارسطو تاریخ تولد
زرتشت را 6000 سال قبل از افلاطون میداند و همچنین شاگرد دیگر افلاطون
(ادگسوس) وسایر مورخین یونانی از ارسطو تبعیت کرده و تاریخ زرتشت را به
6000 سال قبل از افلاطون رساندهاند. بعد از شاگردان افلاطون قدیمترین
مأخذیکه در آن از زرتشت و زمان وی یاد شده است (بروسیوس) مورخ پیشوای بابل
بود که در قرن سوم قبل از میلاد مسیح میزیسته است در تاریخ بابل و آشور که
در عهد سلطنت (انتیوخس) اول 280-261 تالیف شده این کتاب بدبختانه از میان
رفته فقط قطعاتی از آن در کتب مولفین بعد بجا مانده است از جمله نویسندگانی
که از کتاب مزبور مطالبی حفظ کرده بود (آلکساندر پولی هیستور) بوده است که
در قرن اول پیش از مسیح میزیسته و از یونانیان آسیای صغیر از شهر (میله)
بوده است. از این مورخ قطعاتی در کتب نویسندگان دیگر مانده است. یکی از
آنان (ازیبوس) اسقف معروف فلسطین است که در قرن چهارم میلادی میزیسته و
دیگری (گئورگیوس سینکیلوس) بوده که در قرن هشتم میلادی میزیسته بالنتیجه
طبق عقیده (بروسوس) زرتشت موسس خاندان ماد (عیلام) بوده و 23 قرن پیش از
مسیح در بابل میزیسته است. چنانچه بنظر رسید کتزیاس زرتشت را پادشاه
بلخ میداند که در مشرق ایران بوده و بروسوس موسس سلسله ماد میشناسد ک در
مغرب ایران بسر میبرده است. در میان نویسندگان قدیم برخی زرتشت را
معاصر فیثاغورس دانستهاند و پارهای فیثاغورس را شاگرد زرتشت معرفی کردهاند و
با اینکه در زمان تولد و وفات فیثاغورس اختلاف کردهاند ظاهرا تولد او در
سال 583 پیش از میلاد مسیح در جزیره (ساموس )بوده است و بنابراین زمان
زرتشت بسیار متاخرتر از عهدهائیست که نویسندگان پیش از مسیح مخصوصاً
شاگردان افلاطون نوشتهاند. عده ای از مورخین زرتشت را معاصر پادشاهانی
معرفی کرده اند که زمان آن پادشاهان را بخوبی نمیدانند از جمله (آکاسیاس)
شاعر و مورخ یونانی که در قرن ششم میلادی میزیسته زرتشت را معاصر گشتاسب
دانسته ولی نمیداند این گشتاسب همان گشتاسب پدر داریوش است با گشتاسب دیگر.
آقای پورداود در تحقیق عمیقی که در این باب نمودهاند چنین مرقوم داشتهاید. «
در سنت زرتشتیان زمان پیغمبر ایران در سنوات 660-583 پیش از مسیح دانسته
شده است این سنت در کتاب پهلوی باندک تفاوت از همدیگر محفوظ مانده است ……
غالبا در سنت زرتشتیان از زمان رسالت زرتشت تا استیلای اسکندر 300 سال
قرارداد شده است. » در پارهای از نسخ شاهنامه بیت زیر دیده میشود: نهم پور زرتشت پیشین بداوی براهیم پیغمبر راستگوی طبق این شغر در صورتیکه از فردوسی باشد معلوم میشود که فردوسی زرتشت رانهمین فرزند یا نهمین نسل ابراهیم میداند. در گرشاب نامه اسدی این شعر دیده میشود : پیمبر براهیم بود آنزمان بدش نام زرتشت از آسمان اگر شعر فوق از اسدی باشد بعقیده اسدی زردشت همان را هم خلیل است. آقای
ذبیحالله بهروز که از محققین معاصر هستند کتاب ذیقمیتی که بنام (تقویم و
تاریخ درایران)اخیرا منتشر نمودهاند پس از تتبع زیاد و تحقیق تاریخی مخصوصا
در ایام و تقسیم آن بسال باین نتیجه رسیدهاند که : آشور زرتشت در روز
دوشنبه فروردین یزدگردی در سال 1768 پیش از میلاد متولد شده است و پس از
آنکه چهل دو سال و 5 روز از عمر او گذشت یعنی در سال 1725 قبل از میلاد
شالوده رصدخانه را ریخته ودر سیستان رصدخانه بنا نمود و در 1691 قبل از
میلاد در یازدهم دیماه در سن 27 سالگی فوت نمود و بنابراین در این تاریخ که
1953 میلادی میباشد 3721 سال از تاریخ ولادت زرتشت میگذرد. اختلاف
اقوال در تاریخ تولد پیغمبر ایرانی بسیار زیاد است ولی از مجموع آنها چنین
نتیجه گرفته میشود که عقیده شاگرادان مکتب افلاطون باینکه زرتشت 6000 سال
قبل از افلاطون میزیسته صحیح نبوده و قدر متهقن آنست که زرتشت بین قرن
هیجدهم قبل از میلاد (بنحویکه آقای بهروز تحقیق تاریخی نمودهاند ) و قرن
ششم قبل از میلاد میزیسته و بقیه اقوال بهیچ نحو قابل اعتماد نبوده و نیست.
گرفتگاه
زرتشت کی می زیست؟
آنچه در پی می آید نگر یکی از دوستان وبلاگ نویس ایران پرست است در باره ی سال زایش زرتشت. باز هم داوری را به خود دوستان وا می گذارم:
برخی از پژوهشگران
دربارۀ زمان زرتشت دچار سرگردانی شدهاند و چون دستشان به جایی بند نشده،
از روی پندار و خیال، زمان پیدایش او را پس از موسا گمان کردهاند. اما
هنگامی که راه درست برویم و یک رشته گفتهها و نوشتههای استوار باستانی را
به یاد آوریم، خواهیم دانست که داوری دربارۀ زمان پیدایش این پیامبر بزرگ
آریایی خیلی آسان است و هیچ گونه دشواری و سرگردانی در بر ندارد.
کهنترین
نویسندۀ یونانی که از زرتشت نام برده اکزانتوس است. او در سدۀ پنجم پیش از
میلاد مسیح میزیسته و نویسندگان دیگر از او یاد کردهاند. دیوژنس لرتیوس
در سالهای نزدیک به ٢١٠ پس از میلاد مسیح، سخنانی از اکزانتوس یاد کرده و
زمان زرتشت را در دو نسخۀ دستنویس، ۶٠٠٠ سال پیش از لشگرکشی خشایارشا به
سوی یونان نوشته است. او سخن دیگری هم از هرمودوروس شاگرد افلاتون یاد
میکند و به گفتۀ او زمان زرتشت را ۵٠٠٠ سال پیش از جنگ ترویا میداند.
چنین
بر میآید که رأی دیوژنس ۶٠٠٠ سال پیش از لشگرکشی خشایارشا به یونان بوده و
خواسته است با یادآوری از این شمارههای هماهنگ، زمان پیغمبر ایران را
نشان بدهد. چون لشگریان خشایارشا که در سارد گرد آمده بودند در بهار سال
۴٨٠ پیش از مسیح به یونان روی آوردند، بنابراین زمان زرتشت به ۶۴٨٠ سال پیش
از مسیح میرسد. از سوی دیگر چون گرفتن ترویا و افتادن آن به دست یونانیان
در سال ١١٨۴ پیش از مسیح دانسته شده، زمان زرتشت از روی گفتۀ هرمودوروس
۶١٨۴ سال پیش از مسیح میشود.
همان
گونه که میبینیم نتیجۀ این دو گفتار با اندک ناسازگاری، نمودار یک زمان
است که نزدیک به ۶۵٠٠ سال پیش از مسیح را نشان میدهد. بیگمان سرچشمۀ این
دو خبر یکی است و این ناسازگاری اندک در برابر روزگاری بس دراز که از ٨۵٠٠
پیش یاد میکند، چندان ارزشی ندارد و به پایۀ کار سستی نمیرساند.
پلینیوس
رومی مینویسد اودوکسوس زمان زرتشت را ۶٠٠٠ سال پیش از افلاتون دانسته
است. پلینیوس میافزاید: موسا چند هزار سال پس از زرتشت بوده. ارستو نیز با
اودوکسوس همرأی میباشد و باستانی بودن آیین ایرانیان را جلوتر از آیین
مصریها میداند.
سوئیداس
از دو زرتشت نام میبرد: یکی دانای پارس و ماد که ۵٠٠٠ سال پیش از جنگ
ترویا میزیسته و دیگری اخترشناسی بوده در زمان نینوس (شوهر سمیرامیس که در
افسانهها از او به نام شهبانوی آسور یاد کرده و شهر بابل را از او
دانستهاند) . ولتر فرانسوی زرتشت را به بزرگی ستوده و زمان پیدایش او را
برابر رأی پارسها ۶٠٠٠ سال پیش از کوروش بزرگ یاد کرده است. اسپنسر برابر
بررسیهای خود که بر پایۀ ستاره شناسی میباشد، زمان زرتشت را ٧١٢٩ سال پیش
تخمین زده است.
گرفتگاه:http://danayetoos.blogfa.com
تولد زرتشت به روایت دکتر فرهنگ مهر
4-1- اگر چه محل و تاریخ تولد زرتشت، به
طور دقیق، معلوم نیست، به نظر میآید که ظهور او بعد از 1380 و پیش
از 490 یا 480 پیش از میلاد بوده است. زیرا از یک سو در صلحنامهای
که میان پادشاه هیتیت ( Hittite ) ها و پادشاه میتانی ( Mitani ) در
سال 1380 پیش از میلاد بسته شده و لوحهی آن در سال 1907 میلادی در
بوغازکوی کشف شده است، هنوز نام خدایان هند و ایران، مانند ایندرا (
Indra )، میترا ( Mitra )، ورونه ( Varuna ) و جز اینها با هم آورده
شده است و چون با ظهور زرتشت رواج آیین او، خدایان هند به نام
دَئِوَ ( Daحva ) یا خدایان بیگانه نامیده میشوند و اهورمزد خدای
یگانه است، پس به نظر میآید که در تاریخ 1380 پیش از میلاد یا
زرتشت هنوز ظهور نکرده بود و یا آیین او هنوز در غرب ایران رواج
نداشته است. از سوی دیگر، در تقویمی که به خط یونانی نوشته شده و
نسخهای از آن در کاپادوس( Gappadoce ) آسیای کوچک به دست آمده
است، نام ماههای زرتشتی، اردیبهشت، خرداد... تا اسفند، ثبت شده
است. پس در زمان نوشته شدن این نسخهی تقویم، یعنی کم یا بیش در
490 یا 480 پیش از میلاد، آیین زرتشت در مغرب ایران رواج داشته
است - یعنی زمان ظهور زرتشت پیش از این تاریخ است. از روی
قرینههای تاریخی نظیر این دو قرینه، که برای نمونه آورده شد،
ایرانشناسان، زمان زرتشت را در فاصله هزار تا 600 پیش از میلاد
میگیرند و در همه صورت، سخن او که به نام گاثا ( Gatha ) ها ،
یعنی سرودها، معروف است، از دوران اول تاریخ فلسفه است. همایش پژوهشگران آیین زرتشت در 3750 امین سال یکتایی |