ستوت یسن

‫به خشنودی روان فروهر موبدان فرزانه که همواره در پاسداری و حفاطت اوستا کوشا بودند
آ اَئیریِه مَا ایشیُو رَفِذرَائی جَنتو
نربِیَس‌چا ناری‌بِیَس‌چا زرثوشترَهِ
وَنگههِ‌اوش رَفِذرَائی مَننگهُو
یا دَئِنا وَئریم هَنَات میژدِم
اَشِهیا یاسا اَشیم
یام ایشیام اَهورو مَسَتا مَزداو
... بشود که برای یاری و مهربانی مردان و زنان زرتشتی،برای یاری و مهربانی که از آن منش‌نیک است،انجمن دوستی آرزو شده پدید آید،تا وجدان هرکس پاداش شایسته را دریابد.خواستم پاداش راستی است،و این آن آرزو است که خدای دانا می‌پسندد.(جعفری ص326-327)

نگاهی به ستوت یسن
امید ناصری:
به خشنودی روان فروهر موبدان فرزانه که همواره در پاسداری و حفاطت اوستا کوشا بودند
آ اَئیریِه مَا ایشیُو رَفِذرَائی جَنتو
نربِیَس‌چا ناری‌بِیَس‌چا زرثوشترَهِ
وَنگههِ‌اوش رَفِذرَائی مَننگهُو
یا دَئِنا وَئریم هَنَات میژدِم
اَشِهیا یاسا اَشیم
یام ایشیام اَهورو مَسَتا مَزداو
... بشود که برای یاری و مهربانی مردان و زنان زرتشتی،برای یاری و مهربانی که از آن منش‌نیک است،انجمن دوستی آرزو شده پدید آید،تا وجدان هرکس پاداش شایسته را دریابد.خواستم پاداش راستی است،و این آن آرزو است که خدای دانا می‌پسندد.(جعفری ص326-327)
آغاز پژوهش وشناخت اوستا توسط غیر زرتشتیان را اگر از پژوهش های "توماس هاید" یا "آنکتیل دوپرون "بدانیم نزدیک به سیصد سال از پژوهش و کنکاش در اوستا میگذرد،واین پژوهش ها هر روز دانشی تر و مستحکم تر و یارای بزرگی در جهت پیشرفت و درک بیشتر از نگاه زبان شناسی تا تفسیر شده است،از همان آغاز شیوه ی شناخت و راز گشایی و ترجمه ی اوستا را میتوان به دو دسته ی سنتی و دستوری تقصیم بندی کرد،مترجمان سنتی بر اساس زبان پهلوی به فهم و ترجمه ی اوستا کوشش داشتند و دسته یا مکتب دستوری بر اساس زبان سانسکریت،در هر دو مسیر بزرگان و دانشمندانی کار کردند و به هر روی هر دویِ این شیوه ها راه گشای فهم بیشتر اوبود،اما در نیمه ی سده ی بیستم دو روش برای شناخت متون اصلی اوستا پیشنهاد شد که شامل:1روش بازسازی اوستا از راه قاعده ی شعری،2-روش باز سازی خطی واژه ها بود(ساسانفر- ص33)
گفتار ما در اینجا برسر شناخت وتفکیک اوستا نیست به هر روی امروز همگان به نظر واحد و منسجمی در 5 نسک اوستا رسیده اند ،اما زبان اوستا یکدست نیست،کهن ترین بخشی که مورد نظر ماست به زبان گاتیک یا گاتهایی خوانده میشود که به دوران زندگی اشوزرتشت و اندکی پس از آن باز میگردد،گاتهای اشو زرتشت امروز مشخص است، سالم و یکدست ماندن گاتها هم به کوشش موبدان و مقدس شمردن آن و عدم دست بردن در آن میسر شده وبرای ما یکجا باقی مانده است و شاید هم تفاوت زبانی گاتها با سایر بخش های اوستا توانایی وارد کردن واژه یا بند در میان آن را نداده است،و نیز اینکه گاتها به شعرسروده شده است ،شعر هجایی که در آن وزن به شیوه ی امروزی نیست بلکه تعداد هجا ها و "سکت ها"وزن شعر را مشخص میکند،همین شعر بودن آن یاری بزرگی در محفوظ مانده آن چه از راه آسوده به خاطر سپردن آن و نیز ناتوانی در افزودن و کاهیدن واژه بخاطر بر هم خوردن وزن شعر،کرده است،آنچنان که بخش های دیگر از یسنا بنا به نظر برخی اوستا پژوهان شعر و دارای وزن بوده که در میان آن واژه ها و بندهایی برای شرح آمده که آنها را به نثر تبدیل کرده است
از دست نخورده ماندن گاتها که بگذریم ،از لحاظ ساختار و دوران زبانی بخش های کوچک دیگری از یسنا نیز به زبان گاتهایی ست،و دانشمندان با ریشه شناسی و ساختار شناسی زمان و زبان این بخش ها را گاتهایی دانسته اند که نمونه ی منسجم آن هفت هات است که در بین گاتها قرار دارد،روی هم به بخش های دیگر یسنا که به زبان گاتهای ست با خود گاتها ستوت یسن گویند که به معنی یسناهای ستایش است(پورداوود،یسنا ص30)
ستوت یسن و نام ستوت یسن خود دیرینگی دارد ،برای نمونه فصل 13 شایست ناشایست در بند نخست گوید:ستوت یسنه با کلمات "ویسائی و امشاسپنتا" آغاز میشود که این مشخصه نشانی هات 14 را به ما میدهد (پورداوود، یسنا ،ص30)
از انجا که دقیقا مشخص نشده چه فصل یا هات هایی ستوت یسن هستند اوستا شناسان اندکی اختلاف نظر دارند ،برای نمونه west وست ستوت یسن را شامل :هات 14 تا18 و22تا34 و35تا42 و43تا 51 و53تا55 و 58 تا59 دانسته است،و به روایت دامستتر ستوت یسن از هات 14 تا 59 است،و تا آنجا ادامه دارد که مُدی modiهمه ی یسنا را ستوت یسن دانسته است.(پورداوود، یسنا،ص30-31)
ویلیام جکسن هفت هات را به نثر و از لحاظ قدمت و کهن بودن زمان بعد از گاتها میداند اما از لحاظ زمانی آن را متاخر تر و گسترش یافته تر از گاهان میداند (جکسن، ص33)
شگرف تر اینکه او نیایش های اهونو،اشم وهو ائیریمه اشیو ،ینگه هاتام را جزو گاتها میداند(جکسن ،ص 33)
این گفتار پُر بیراه نیز نیست چرا که سرود های اشم وهو،یتا اهو،ینگه هاتام،ائیری ما ایشو آن اندازه در میان گاتها آمده و تکرار میشوند که برخی اوستا شناسان آنها را جزئی از گاتها میدانند و روانشاد پورداوود آنها را ملحقات گاتها می نامد،در دینکرد نیز این نیایش ها جزو دسته سرود های گاسانیک خوانده شده اند،برای نمونه بنا بر دینکرد "ائیری ما ایشیو "پایان بخش "وهشتواشت گات" است و وزن آن نیز با این هات هم خوان است(پورداوود،گاتها ص125)
اما آنچه امروز به پژوهش بیان شده ستوت یسن شامل بخش های زیر است :
1-بند ینگه هاتام ،هات 4 بند 26
2-پاره ی فرورد،هات 11 بند 17 تا هات 13 بند 8
3-بند یتا اهو ،هات 26 بند 13
4-بند اشم وهو هات 27 بند 14
5-اهنود گات هات 28تا37
6-هفت هات یا هاپتان هائیتی هات 35 تا 41
7-اوشتود گات هات 43 تا 46
8-سپنتمد گات هات 47 تا50
9-وهوخشتر گات،هات 51
10-وهشتواشت گات هات 53
11-بند ائیری ما ایشیو ،هات 54 بند 1
12-هادخت (سروش یشت) ،هات 56 (*1)
13-فشوشو مانتره هات 58
(جعفری،ص20)
باید بدانیم در آغاز ستوت یسن را بنا به نظر دکتر جعفری تنها 24 سرود یعنی گاتها و هفت هات میدانسته اند و در جای جای اوستا از آنها یاد شده و پسین تر با افزوده شدن فشوشو مانتره و هادخت سروش یشت و فرورد تعداد سرود ها به 27 پاره رسید که روی هم شامل 296 بند است.(جعفری، ص 19)
اما از نگاه ساختار و وزن سرود ها بخواهیم نگاه کنیم جز گاتها که همه به نظم است و هجا های آن را نیز مشخص کرده اند که در اینجا نمیخواهیم برسی کنیم (2*) هفت هات بنا به نظر برخی اوستا شناسان به نثر است و به نظر برخی دیگر منظوم دانسته شده است؟* که در وزن های مختلف سروده شده است و شامل هفت هات -40 بند-120 بیت -767 واژه است .
سرود "اشم وهو" در یک بند - یک بیت - 12واژه است که شامل دو مصراع 12 هجایی است .
"یتا اهو" شامل یک بند- سه بیت - 21 واژه ،و سه بیت آن 16 هجایی است.
تا اینجا همگی شعر و دارای وزن مشخص بودند اما "ائیری ما ایشیو" شامل یک بند،یک بیت،26 واژه و در هجاهای مختلف سروده شده است.
"ینگه هاتام" شامل یک بند- 18 واژه و نثر است ،همچنین "فشوشو مانتره" شامل یک هات - 9 بند -232 واژه و نثر مسجع است ،
و هادخت (سروش یشت) شامل یک هات - 4 بند ،135 واژه است و مانند فشوشو مانتره نثر مسجع است،و در پایان فرورد شامل 2 هات،17 بند ،385 واژه است و ساختار آن نظم و نثر مسجع است،(جعفری،ستوت ص 26)
راهنمایی دیگر که ما را برای مشخص شدن دقیق این بند ها و یا هات ها یاری می نماید این است که همه ی این بند ها در دیگر جاهای اوستا با واژه های آغازین خود مانند بخش های گاتها نام گذاری و یاداوری شده اند. نکته ی قابل توجه دیگر این است که همواره در دیگر بخش های اوستا بندهایی از ستوت یسن در میان متن آمده است و این بند های گاهانی تا پایان مانند روز های آغاز که در نیایش ها سراییده میشده است و بصورت گاهانی خود باز مانده است.
برای نمونه اگر بخواهیم شماره واژه های ستوت یسن که در خرده اوستا آمده است را بیان کنیم روی هم 204 واژه از ستوت یسن تنها در خرده اوستا آمده است ،(جعفری، ص 33)بخش های دیگر اوستا نیز به فراوانی بخش ها و بند های ستوت یسن آورده شده است،پرکاربرد ترین نیایش در ستوت یسن که معروف ترین نیایش های زرتشتی نیز هست نامزد به فرامون یشت است که همان اهونور و اشم وهو هستند ،که اشم وهو به تنهایی 200 بار در خرده اوستا آمده است و نیز یتا اهو 100 بار تکرار شده است .
در نماز زرتشتی یا بهتر بگوییم کشتی نو کردن ،همواره در هنگام خواندن اشم وهو و یتا اهو گره ها ی کشتی باز و بسته میشوند و این دو سرود به گونه ای شعار و پرچم دین بهی زرتشتی نیز شده اند .
1-جعفری،دکتر علی اکبر،ستوت یسن،تهران،انتشارات فروهر،اسفند1359-
2-پورداوود،ابراهیم،یسنا بخشی از کتاب اوستا،تهران،انتشارات اساطیر1380(این نسک دو جلد یسنای روان شاد پورداوود را بصورت اسکن یکجا آورده است)
3-پورداوود،ابراهیم،گاتها کهن ترین بخش اوستا،تهران،انتشارات اساطیر1377(این نسک نیز دو گزارش گاتهای روانشاد پورداوود را یکجا در یک کتاب چاپ کرده است)
4-جکسن،ویلیام،دستور زبان اوستایی،ترجمه دکتر رقیه بهزادی،تهران،انتشارات فرزین،1376
5-ساسانفر،دکتر آبتین،اوستا (برگردان هفت هات از گاتها سروده های زرتشت)تهران،انتشارات علم،1386

*1-هادخت که در اینجا هات 57 یسناست خود در زمان ساسانیان یک نسک اوستا بوده است نامزد به هادخت نسک ،اما از آن تنها همین هات مانده است که امروزه نامزد است به سروش یشت ،و چون در شب خوانده میشود به سروش یشت شب سر شب نیز نامزد است،ترجمه ای از آن را میتوان در یسنا روانشاد پورداوود،ستوت یسن دکتر جعفری،یا اوستای دوستخواه دید،کتابی مجزا با نام سروش یسن شامل متن اوستایی و زند،همراه با آوا نوشت و شرح و نیز واژه نامه توسط دکتر محمد تقی راشد محصل نیز ارائه گردیده است ،(راشد محصل،دکتر محمد تقی،سروش یسن،تهران،انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی،1382)ناگفته نماند نسک دیگری نیز به نام هادخت نسک، امروز در دست داریم که شامل دو بخش است که بخشی از آن به ارزش نهاد نماز اشم وهو پرداخته و بخشی از آن به سرگزشت روان میپردازد که مشابه آن در ارداویراف نامه آمده است،برای اگاهی میتوان به هادخت نسک ترجمه ی دکتر میرفخرایی مراجعه کرد ،(میرفخرایی،دکترمهشید،هادخت نسک،تهران،انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی،1386)
*2-(برای وزن های گاتها میتوان به ستوت یسن دکتر جعفری،یا گاتهای روانشاد پورداوود ص 87-88 یا به مزدیسنا و ادب پارسی دکتر محمد معین مراجعه کرد