فرزانه مانکجی لیمجی هاتریا

( اولین نماینده پارسیان هند در ایران )

فرزانه مانکجی پور لیمجی پور هوشنگ هاتریا در 21 آذرماه 1192 خورشیدی در موراسومالی از توابع بندر سورت دیده به جهان گشود . اجداد مانکجی ایرانیانی بودند که در زمان صفویه از طریق هندوستان به این نقطه مهاجرت و در آنجا سکنی گزیدند . از آنجائیکه این بندر مرکز تجاری مهمی بود و کلیه کشتیهای تجاری دولت انگلیس در این بندر توقف نموده و تخلیه می شدند ، شغل بیشتر پارسیان آنجا نیز تجارت و ارسال مرسولات به دیگر نقاط بود . اما بنابر مصلحتی دولت انگلیس توقف کشتیها را در بندر سورت به بندر بمبئی منتقل نمود . این جابجایی تاثیر کلی بر زندگی پارسیان داشت و آنها نیز به ناچار از بندر سورت به بندر بمبئی مهاجرت نمودند ، در آن زمان مانکجی پنج ساله بود که روانشاد لیمجی ( پدرش ) در مورد مهاجرت ها و آئین او برایش صحبت می نمود از اینکه زرتشتیان ایران چه سختیهایی را پشت سر گذاشته و چرا مهاجرت نمودند تا اینکه سن مانکجی به چهارده سالگی رسید . چون رسم پارسیان مقیم بمبئی این بود که در مراسم ها و گردهمائیها شجاعتهای پهلوانان ایران ( شاهنامه ) و تاریخ ( زرتشتیان ) خود را بخوانند ، مانکجی نیز در این تجمعات و گردهمائیها شرکت داشت و به دقت به تاریخ گذشته اش گوش می داد همان زمانیکه هم سالان او در کوچه ها مشغول بازی و شادمانی بودند . با این صحبتها میل به وطن ( ایران ) از همان دوران نوجوانی در ذهن مانکجی وجود داشت ، چند سال بعد ( 1207 خورشیدی) در یک شرکت انگلیسی مشغول به کار شد و از طریق همان شرکت و دولت انگلیس به عنوان حسابدار فعالیت خود را ادامه می داد تا جائیکه به علت راستی و صداقتش از طرف وزیر مختار انگلیس به سمت تحویلداری نقدی پول دولت انگلیس که به مصرف قشون می رسید منصوب گشت . ایشان همیشه از ایرانیانی که به هند مسافرت می نمودند جویای احوال زرتشتیان ایران بود و بارها به نیت سروسامان بخشیدن به اوضاع زرتشتیان ایران قصد مسافرت کرد که متاسفانه به دلایل شغلی این مسافرت میسر نشد . مانکجی با توجه به سمتی که داشت هر زمان مقاماتی از ایران به هند می آمدند آنها را به منزل خویش می برد و کمال احترام و پذیرایی را نسبت به آنان انجام می داد ، شاید اینگونه فکر می کرد که روزی با کمک اینان بتواند گوشه ای از مشکلات همدینان ایرانیش را برطرف سازد . بالاخره مانکجی با تمام گرفتاریهایش توانست موافقت مسئولینش را برای مهاجرت به ایران به دست آورد و ایشان ( نماینده گان دولت انگلیس ) چهار سفارش نامه به نمایندگان خود در بندر بوشهر ، بغداد ، استامبول و تهران نوشتند تا آنان کمال احترام را نسبت به مانکجی بنمایند و ایشان را در نیک و بد از خود دانسته و حرمت او را نگه دارند و در کلیه امور ایشان را همراهی نمایند . در همین زمان انجمن بهبود حال زرتشتیان ایران ( انجمن اکابر هند ) که متوجه شد صاحب مذکور قصد مراجعت به ایران را دارد و از آنجائیکه قبلاً پولی را برای ساخت دخمه جدید به یزد فرستاده بودند و متاسفانه پول حدر رفته بود و دخمه نیز ساخته نشده بود از مانکجی درخواست نمودند که به نمایندگی از طرف این انجمن کار ساخت دخمه را به اتمام رساند و از طرف انجمن اکابر هزینه های این کار به ایشان پرداخت شد در ضمن انجمن فوق نیت مانکجی را محترم دانسته و قول همه گونه همکاری را به عنوان نماینده خود به ایشان دادند و ایشان رهسپار ایران شد .
مانکجی در تاریخ 1233 خورشیدی توسط کشتی بخار و با همسفر خود حاجی میرزا حسینخان مشیرالدوله ( سفیر کبیر دولت ایران ) وارد بندر بوشهر شد .سپس از آنجا روانه شیراز و از راه تخت جمشید وارد یزد شد . در آن زمان زرتشتیان از دین خود بکلی بی خبر بودند که به جرات می توان گفت اگر مانکجی به کمک ما نیامده بود نشان زرتشتیان از میهن پیغمبرشان محو می گشت. بنابراین کوشش و پشتکار این دانشمند از خودگذشته نقطه عطفی برای تثبیت جامعه زرتشتی شد . او پس از اقامت در یزد به عنوان نماینده انجمن اکابر صاحبان پارسی و با کمک مالی ایشان دو عدد دخمه و یکعدد آتشکده بنا نهاد و پس از آن آداب و سنن زرتشتی را که به باده فراموشی رفته بود دوباره از نو زنده کرد و با خرج خود سدره و کشتی تهیه و زرتشتیان را سدره پوش نمود و آنان را از قربانی کردن منع کرد و باز هم با کمک مالی انجمن اکابرهند یکصد نفر از دوشیزگان زرتشتی را به منزل بخت فرستاد و طلاق دادن زن زرتشتی را کلا گناه دانست و جشنها و گهنبارها را دوباره بجای آورد.
بعد از آن عزیمت به کرمان داشته ( 1235 خورشیدی ) و همانند یزد زرتشتیان کرمان را نیز سعادتمند کرد در این میا ن به واسطه روح بلندش در شاه نعمت الله ماهان توسط رحمتعلیشاه ملقب به درویش فانی شد ، از آن به بعد سعی در رفع تعدیات از جمله جزیه که فشارهای سنگینی را برطایفه زرتشتی داشت نمود. ( " مانکجی صاحب، کاری را بر عهده گرفت که خارج از توانایی انسان است و در واقع کار رستگاری زرتشتیان هیچ کمتر از معجزه نیست ") بالاخره با پشتکار فروان و روحی خستگی ناپذیر ، زرتشتیان را ازستمی که در قرون متمادی روحشان را معذب میداشت آزاد ودرسال 1261 خورشیدی رسما دستور لغو جزیه را از پادشاه ایران ناصرالدین شاه قاجاردریـافت نـمود . مانکجی هـاتریا بـا اندیشه ای روشن جهت تداوم جـامعه زرتشتی وبـرای رسیدگی بـه امـور اجتماعی زرتشتیان ابتدا انجمن زرتشتیان یـزد و سپس انجمن زرتشتیان کـرمان را پایه ریزی کـرد. او درسن کهولت تنها ثـروت خود را کـه منزلش بود وقف جماعت و انجمن نمود و سرانجام فرزانه مـانکجی هاتریا در روز وهمن و ماه مهر در سال 1269 خورشیدی در سن 77 سالگی دار فانی را وداع گفت و رهسپار گروثمان شد.

منبع : فرزانگان زرتشتی نوشته رشید شهمردان