کیخسرو جی خانصاحب

‫کیخسرو جی خانصاحب



فرزانه کیخسرو جی خانصاحب پور تیرانداز پور خرسند اهل کوچه بیوک، حومه ی یزد از زرتشتیان دانمشند و فعال ایران زمین بود و در راه ترقی و پیشرفت گروه زرتشتی در دوره ای که در تاریکی جهل و غفلت به سر میبردند در مدت کوتاه حیات ...
خویش بخدمات شایان توجه توفیق یافت.
فرزانه کیخسرو در هشت سالگی یتیم گردید و در قحطی سختی که در سال 1240 یزدگردی در یزد رویداد و گروه بیشماری را از بین برد، به اتفاق مادر و خویشان از کوچه بیوک کوچ نمود و به هندوستان مهاجرت و در بمبئی به تحصیل پرداخت و در اندک وقتی از دانشگاه بمبئی با اخد دانشنامه ی (بی اِی) که در آن دوره بسیار مهم بود نائل آمد.
پس از درگذشت فرزانه مانکجی هاتریا در سال 1259 یزدگردی امنای انجمن اکابر پارسیان در اول سپتامبر 1890 میلادی به سمت نمایندگی خویش برگزیدند.
فرزانه کیخسرو پس از انتصاب از راه بوشهر و شیراز و اصفهان به تهران عزیمت نمود و پس از ورود به آنجا و ارائه استوار نامه خود به شاهنشاه و امنای دولت و انجام خدمات مهم در پاییتخت از طرف نخست وزیر وقت به موجب فرمان زیر بخطاب خان و اعطای یک عدد مدال طلا مفتخر گردید.

وهو - حکم عالی شد چونکه عالیجاه مجدت همراه، کیخسرو جی ولد تیرانداز وکیل انجمن موقوفات فارسیان هندوستان از روز ورود به دارالخلافه الی حال در کمال صداقت و نیک خواهی و خیر اندیشی نسبت به زرتشتیان ایرانی حرکت نموده و لهذا از طرف وزارت جلیله اعظم مشارالیه را به خطاب لقب خانی و اعطای یک عدد مدال طلا مفتخر و اعزاز داده شده که موجب زیادتی اعتبار خود دانسته بر حسن نیت و قدر قیمت خود بیفزایید.
تحریر فی غره شهر جمادی الاول توشقان ئیل خیریت دلیل سنه 1309 هجری.
امضا و مهر امین السطان و مهر صدر السلطنه.

کیخسرو جی خانصاحب پس از یکسال اقامت در تهران و کسب اجازه از حضور شاهنشاه به صوب یزد و کرمان حرکت و در رتق و فتق امور زرتشتیان آن سامان و رفع مظالم آنها و مکاتبات با مصادر امور در تنبیه اشرار و عطف نظر به طایفه ی زرتشتیان ابراز مساعی نمود و بنا به پیشنهاد شهیر روانشاد ماستر خدابخش بهرام رئیس در لزوم ایجاد انجمن برای رفع مظالم از افراد جماعت به تصویب انجمن اکابر صاحبان پارسی و تحصیل اجازه از حکام شرع و عرف و فرماندار وقت شاهزاده جلال الدوله نخستین جلسه ی انجمن ناصری زرتشتیان یزد را در روز باد ایزد و شهریور ماه 1261 یزدگردی در محله دبیرستان کیخسروی واقع در محله ی خلفخانعلی تشکیل و اساسنامه و آیین نامه ی آن را تنظیم و انجمن به فعالیت خود پرداخت.

در طی 65 جلسه نخستین سال تاسیس، که 48 جلسه آن عادی و 12 جلسه ی آن فوری و 3 خصوصی و 2 عمومی بود خدمات مهمی را انجام و 868 فقره مطالب مهم اجتمای را مورد مذاکره قرار داد. انجمن در ظرف مدت یکسال 329 نامه و حکم و عریضه و 14 فقره تلگراف به اطراف فرستاد و جواب 145 استفتا بنوشت.
چهار حکم گواه ثبت دفتر و 14 وقفنامه در طومار انجمن ثبت و یازده فقره سند مردم را در صندوف انجمن به امانت پذیرفت.
در ظرف مدت یکسال 10 فقره تلگراف و 245 نامه از اطراف به انجمن رسیده که 25 نامه ار طرف شاهزادگان و امنا و اولیای دولت و اداره ی حکومتی و 3 نامه از طرف علمای اعلام شرع متضمن بر تقدیر از فعالیت های انجمن بود. به علاوه 57 نامه از خارچ کشور نیز در طی آن مدت به انجمن میرسد.
فرزانه کیخسرو جی خانصاحب ریاست نخستین دو نشست انجمن را پذیرفت تا دیگران طرز اداره ی امور را یاد بگیرند. انجمن در اصطلاح امور و رفع مرافعات افراد جامعه سعی بلیغ مبذول میداشت، چنانکه در سال دوم تاسیس چهارصد فقره نزاع بین افراد زرتشتی را کوتاه و تجاوزات و تعدیات بیگانگان را نسبت به افراد جماعت رفع نمود.
فرزانه کیسخرو جی محبوب القلوب همه و طرف توجه اولیای دولت بود و همگی در مراسلات خود را او را دوس یا مقرب الخاقان خطاب مینمودند. چنانکه فرمانفرما حکمران کرمان در نامه ی خویش به او مینویسد: « مقرب الخاقان گرامی، دوست مهربانا» و امین السلطنه صدر اعظم در نامه ی خود به او مینویسد: «عالی جاه عزت همراه دوستا مهربانا» شاهزاده جلال الدوله حکمران یزد در نامه ی خود به او چنین خطاب میکند: «عالیجاه درایت همراه فخامت اکتناه رفعت جایگاه» و شاهزاده ضل السطان در پاسخ نامه ی او مینویسد: « موید الزمانی کیخسرو جی وکیل انجمن پارسیان هندوستان سلم الله».

فرزانه کیخسرو جی خانصاحب در دستگاه دولتی و بین رجال دولت و شاهزادگان نفوذی به غایت داشت و حکمرانان محل از او ملاحظه مینمودند و در رفع شکایات زرتشتیان کمال کوشش را مینمودند. چنانکه معتمد السلطان محمد حسنخان حکمران کاشان در جواب نامه ی شکایت آمیز او از ظلم عمال حکومتی نسبت به بازرگاران و پیله وران زرتشتی انجا، به خصوص ملا خدابخش کیخسرو که در قمصر باغی ابتیاع و مامورین حکومتی اضافه مالیت از او وصول مینمایند مینویسد: « مکرم دوست مهربانا مراسله مودت مواسله سامی در اسعد اوقات واصل و از سلامتی مزاج شریف نهایت خرسندی و انبساط خاطر حاصل شد. از بابت طایفه ی فارسیان ساکن کاشان شرح مفصلی قلمی داشته بودید خیلی تعجب کردم که ایشان با همه ی محبت و مهربانی که در این دو سال به آنها شده و میشود چرا بی جهت اسباب مزاحمت شما شده اند...».

سپس حکمران پس از شرح مفصل از توجهان خود نسبت به زرتشتیان شکایت و از رفتار بعضی از آنها و قول همراهی کامل به زرتشتیان و رفعه همه گونه ظلم از آنها مینویسد:
« خواهش مینماید هر اوقات مطلبی دوستانه دارید به خود اینجانب اظهار داری انجام بدهد، دیگر با شمشیر و تیر و کمان و جنگ و رستم و اسفندیار و روم و روس و هندوستان و انگلیس در میان نباشد که من زمین خورده ی همه ی پهلوانان میباشم.اگر از شما منفع نمیرسد ضرر هم نرسد بهتر است همه روزه شرح سلامتی و حالات را به هر گونه فرامایش باشد قلمی دارید. زیاده طالب سلامتی است».

برگرفته از: فرزانگان زرتشتی/ موبد استاد رشید شهمردان