راهرو عشق
راهرو عشق کویراست، که دریا بودنش را به آفتاب بخشید،آفتاب هم گرمی اش را نمی تواندبه همه نبخشد!راهرو عشق
راهرو عشق کویراست، که دریا بودنش را به آفتاب بخشید،آفتاب هم گرمی اش را نمی تواندبه همه نبخشد!دیگان خجسته باد
| جشن دیگان و نیایش اهورامزدا |
ماه دی و چهار جشن ماهیانه 
منوچهر ارغوانی - جشنهای دیگان در روزهای ۲۵ آذر و دوم و نهم و هفدهم ماه دی در تقویم رسمی کشور از جشن‌هایی است که به مناسبت همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانیان برگزار می‌شود.
واژه ی دی که در اوستا «دتهوش»(Dathush) یا«دزوه»(Daz-vah) می باشد به معنی دادار یا آفریننده و آفریدگار است که همیشه به مانند صفتی برای اهورامزدا آورده شده است.
ایرانیان قدیم، گذشته از جشن‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌کردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می‌گرفتند. از این گونه جشن‌ها در ماه‌های پیش، جشن‌هایی چون تیرگان و مهرگان را داشتیم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه‌های دیگر دارد.
از
یک سو، «دی» نام هیچ یک از امشاسپندان یا ایزدان آیین زرتشت نیست، در حالی
که دیگر ماه‌های سال و بیشتر روزهای ماه با نام این نیروهای مینوی
نامگذاری شده‌اند که هنوز هم این نام‌ها در تقویم ایرانی باقی است. از سوی
دیگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در
ماه دی سه جشن با نام دیگان داریم.
«دی» از چنان اهمیتی برخوردار بوده که سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است.
«دی» درحقیقت صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین زرتشت، اهورامزدا است. دی از صورت پهلوی «دَی» و اوستایی «دَذوَه» به معنی آفریننده است. در
سراسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا با صفت دادار یا آفریننده نامیده شده،
زرتشت هم در گاهان او را «آفریننده زندگی» می‌خواند (یسنای 11، بند 50). با
این توضیح، سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نامگذاری شده بود تا در
گذراندن سرمای سخت یاری‌بخش مردمان باشد. در کتاب پهلوی (بندهشن) نیز آمده
که در این ماه، زمستان به بیشترین سردی به ایرانویچ رسد.
ماه
سی روزه زرتشتی به چهار بخش می‌شده است که در آغاز نخستین بخش نام
اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته است و
این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است. به این ترتیب، هر بخش ماه
به نام خدا آغاز می‌شده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست
و سوم ماه به نام دی. هر یک از این چهار روز معرف آغاز هفته‌ای تازه در
ماه است و برای آن که دی‌ها با هم اشتباه نشوند، هر یک از آنها را با نام
روز بعد همراه می‌کنند و بدین گونه، روز هشتم را دی به آذر، روز پانزدهم را
دی به مهر و روز بیست و سوم را دی به دین می‌گویند1369.
در ماه دی، در هر سه این روزها جشن دیگانی در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می شد، سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال.
روز اورمزد از ماه دی - ۲۵ آذر ماه
روز دی به آذر از ماه دی - دوم دیماه
روز دی به مهر از ماه دی - نهم دیماه
روز دی به دین از ماه دی - 17 دیماه
مطابق تقویم رسمی کشور، این سه جشن به روزهای دوم و نهم و هفدهم دی ماه موکول می‌شود. علت آن که همه ماه‌های زرشتی سی روزه هستند، در حالی که در تقویم رسمی کشور، شش ماه، سی و یک روزه داریم.
این شش روز اختلاف سبب شده که هشتم دی زرتشتی با دوم دی تقویم رسمی مطابق شود و به همین ترتیب بنا بر کتاب پهلوی بُندهشن (= آغاز آفرینش) این چهار روز ماه که به نام هرمزد و سه دی است، یکی بر نام، یکی بر گاه، یکی بر دین و یکی بر زمان دلالت می‌کنند که همیشه بوده‌اند.
همچنین در همین کتاب آمده است که هر گلی از آنِ یکی از آنان است: «مورد و یاسمن هرمزد را خویش است، با درنگ دی به آذر را، کاردَک دی به مهر را، شنبلید دی به دین را.»
اما بسیاری از دانشمندان از این که «دی» نخستین ماه سال نبوده است، اظهار شگفتی کرده‌اند. گایگر (Geiger) دانشمند
آلمانی معتقد است ماه دی در آغاز یا زمانی در دوره ساسانیان است. مصادف با
اعتدال بهاری بوده است. «آرتور کریستن سن» ،دانشمند دانمارکی، از مجموع
نظریاتی که در خصوص تقویم ایرانی ارائه شده، نتیجه می‌گیرد که ایرانیان دو
تقویم سالیانه داشته‌اند.
یکی
سال عامه که از انقلاب تابستانی آغاز می‌شده و نخستین ماه آن فروردین بوده
و دی، یعنی ماه دهم، از اعتدال بهاری شروع می‌شده است و یکی سال دینی که
مانند سال بابلیان از اعتدال بهاری آغاز می‌شده و در نتیجه، نخستین ماه آن
دی یعنی ماه آفریدگار و اول دی، یعنی خرم روز، روز اول آن بوده است. ماه دی
در هر دو تقویم نخستین ماه سال بوده. بعدها با تلفیق دو تقویم، تقویم
جدیدی به دست آمد که سال در آن از اول فروردین آغاز می‌شد و مانند سال
عامه، این تاریخ با اعتدال بهاری برابر به شمار می‌آمد، به طوری که آغاز
نجومی سال دینی حفظ می‌شد.
به
هر حال، مساله تقویم ایرانیان به دلایل مختلف از جمله مراعات نکردن کبیسه و
برخی جا به جایی‌های تقویمی یا احتمال وجود دو نوع تقویم، امروزه به
مساله‌ای غامض برای دانشمندان تبدیل شده است. به خصوص که در منابع قدیم
اشاراتی که به برخی ماه‌ها می‌شود با آب و هوای امروزی آن ماه‌ها مطابقت
نمی‌کند و گاه بسیار گیج کننده است. اما آنچه اهمیت دارد، باقی ماندن این
تقویم با همان نام های اعتقادی آن است. نام هایی که مفاهیم آن با اعتقادات،
ایرانیان مسلمان نیز هماهنگ بوده و حفظ شده است. نام «دی» (= آفریننده)،
صفت خدای تعالی، چه در آغاز سال بوده و چه حالا در سردترین ماه سال، به هر
حال نام خود را در تقویم رسمی ایرانیان حفظ کرده است.
ماهی که تقدس آن با نام خدا و همچنین با سالگرد آفرینش چارپای مفید (مطابق با اعتقادات زرتشتی) کامل می‌شود. به جز سه جشن دیگان، جشن دیگری به نام «مِدیاریم گاه» به معنای «میان سال» در این ماه برگزار می‌شد معروف به گاهانبار پنجم که به یادبود آفرینش چارپایان بوده است. این جشن از روز دی به مهر (15 دی مطابق با نهم دی در تقویم رسمی) به مدت پنج روز برگزار می‌شد و یکی از اعمال آن، فراهم کردن انبار زمستان برای دام‌ها بوده است.
منابع: آموزگار، ژاله؛ تاریخ اساطیری ایران؛ چاپ چهارم؛ تهران: سمت، 1380.
بویس، مری؛ تاریخ کیش زرتشت؛ ج 1: اوایل کار؛ ترجمه همایون صنعتی‌زاده؛ تهران: توس، 1374.
فرنبغ دادگی؛ بندهش؛ گزارنده: مهرداد بهار؛ تهران: توس1369
برگرفته از همازور
