راهرو عشق
راهرو عشق کویراست، که دریا بودنش را به آفتاب بخشید،آفتاب هم گرمی اش را نمی تواندبه همه نبخشد!راهرو عشق
راهرو عشق کویراست، که دریا بودنش را به آفتاب بخشید،آفتاب هم گرمی اش را نمی تواندبه همه نبخشد!دیوار دفاعی گرگان سومین دیوار بلند جهان(مار سرخ ساسانی)
این دیوار تاریخی که حدود 200کیلومتر طول دارد در متون تاریخی به مار سرخ معروف است و در سال 1378 به ثبت ملی رسیده و قرار بود پرونده این دیوار تاریخی برای ثبت جهانی نیز تهیه شود، اما به نظر می‌رسد با احداث این راه‌آهن، ثبت جهانی دیوار خشتی گرگان نیز به خطر می‌افتد.
هر چند روز گذشته معاون میراث فرهنگی کشور طی اظهار نظری اعلام کرد که نحوه ادامه اجرای پروژه راه‌آهن در محل تقاطع با دیوار تاریخی گرگان، مسأله‌ای است که باستان‌شناسان باید درباره آن نظر دهند و این‌که پس از بررسی گزارش باستان‌شناسی، موضوع در شورای فنی سازمان میراث فرهنگی مطرح می‌شود تا درباره چگونگی ادامه پروژه راه‌آهن تصمیم‌گیری شود.
به نظر می‌رسد این اثر مهم تاریخی کشور که قدمت آن به اواخر دوره ساسانی بازمی‌گردد سال‌هاست که به جای بازسازی مورد بی‌مهری قرار گرفته است و سال‌های گذشته بخش‌های بسیاری از آن بر اثر عوامل طبیعی و انسانی از بین رفته است و بسیاری از مردم به دلیل اطلاع‌رسانی نکردن درست درباره اهمیت و ارزش این اثر تاریخی خشت‌های آن را برای فروش و حتی ساخت خانه جدا کرده‌اند و اکنون نیز قرار است با عبور خط‌آهن پیکره این دیوار قدیمی به لرزش در آید و دو نیمه شود.
سخنانی که از سوی مسوولان مطرح می‌شود نشان می‌دهد که صرف تاریخی بودن و داشتن عنوان سومین دیوار دفاعی جهان برای آن که عبور خط آهن را از میان این دیوار به طور کل منتفی کند، وجود ندارد.
سیما رادمنش - گروه فرهنگ و هنر
دیوار گرگان کهن‌تر از دیوار چین
در دوره ساسانی و ننزدیک به ۱۷۰۰ سال پیش دیوار بزرگ گرگان به طول ۲۰۰کیلومتر با نام های قزل ائلان، سد اسکندر، سد انوشیروان، سد پیروز و دیوار دفاعی گرگان که طولانی ترین اثر معماری ایران باستان است طی ۹۰ سال ساخته شد.
دیوار بزرگ گرگان بعد از دیوار چین به طول شش هزار کیلومتر و سمیز آلمان به طول ۵۴۸ کیلومتر بزرگ ترین دیوار جهان است.
به گفته کارشناسان علت ساخت این دیوار حمله اقوام مهاجری به نام هپتالی ها بود. این قوم مهاجم به دلیل طبیعت زندگی شان که تابع قواعد ایلی بود به دنبال مراتع بهتر، مرزهای شمالی ایران را مورد تهاجم قرار می دادند. به همین علت فیروز پادشاه ساسانی برای جلوگیری از هجوم هپتالی ها به کشور دستور داد تا طولانی ترین دیوار دفاعی کشور در مرز شمال شرقی ایران، شبیه به دیوار چین برای مقابله با ورود این قوم مهاجر ساخته شود. همان قومی که چینی ها نیز برای جلوگیری از هجوم آنها دیوار چین را ساختند. اما این دیوار که در زمان پادشاهان مختلف ساخته شده است نتوانست ایران را از گزند دشمنانش حفظ کند.
این اثر، از نظر موقعیت جغرافیایی طبیعی در امتداد ضلع شمالی گرگان رود کشیده شده و اکنون بقایای آن از دامنه بیلی لوه در غرب پارک ملی گلستان (شرق شهرستان کلاله) آغاز می شود و تا نزدیکی روستای صفاایشان و سواحل قدیمی دریای خزر در بخش گمیشان شهرستان (ترکمن) امتداد دارد. در سال ۱۳۷۸ دیوار گرگان به ثبت ملی رسید و از سه سال پیش تا کنون ادامه کاوش ها توسط هیات مشترک باستان شناسی ایرانی و انگلیسی در دیوار گرگان دنبال می شود. حمید عمرانی مدیر پایگاه پژوهشی دیوار بزرگ گرگان از ادامه حفاری های دیوار گرگان بعد از ۲۵ سال می گوید؛ براساس عکس های هوایی و نقشه های ارائه شده ۲۰۰ کیلومتر از مسیر دیوار و ۳۸ قلعه در ضلع جنوبی دیوار، خندق، کوره های آجرپزی، کانال های هدایت آب و سد باستانی شناسایی شده اند. اما بخش عظیمی از دیوار و تاسیسات وابسته دستخوش آسیب های جدی در طول زمان شده اند.
وی وجود معماری منظم در طول مسیر ۲۰۰ کیلومتری را از جمله ویژگی های مهم دیوار بزرگ گرگان می داند و می افزاید؛ این دیوار به طور کامل از مصالح آجر و خشت ساخته شده است. شاخص ترین ویژگی دیوار، نظام مهندسی، شیوه معماری، مدیریت آب در سیستم دفاعی آن است که به وسیله کانال های باستانی آب را از طریق رودخانه «گرگان رود» به سمت خندق و کوره های آجرپزی و زمین های پایین دست هدایت می کرده است.
عمرانی از روش کاوش دیوار می گوید؛ از آنجا که تعداد قلعه های موجود در دیوار بزرگ گرگان زیاد است نمی توان همه آنها را مورد کاوش های باستان شناسی قرار داد به همین علت با استفاده از روش بررسی ژئوفیزیک به روش مغناطیس سنجی و الکتریکی می توان آثار را بدون آنکه حفاری صورت گیرد در زیر زمین دید و از وجود آنها باخبر شد. در این روش هیچ گونه حفاری صورت نمی گیرد و تخریبی نیز برای آثار در بر ندارد و بدون آنکه خاک منطقه دست خورده شود، می توان به معماری های موجود در خاک دسترسی پیدا کرد.
وی معتقد است حفاری دیوار و قلعه ها مستلزم یک کار گسترده ۲۰ ساله است و ادامه می دهد؛ به علت نبود بودجه ما توان نگهداری از همین مقداری که حفاری شده است را نیز نداریم. در صورتی که می توان با نورپردازی و تبلیغات این اثر تاریخی را به مردم معرفی کرد.
هرچند دیوار گرگان برای ثبت جهانی در یونسکو معرفی شده است اما همچنان نبود اعتبار برای تهیه نقشه های توپوگرافی و کاداستر برای تعیین عرصه، نبود حریم استحفاظی و عدم رعایت حریم منظری دیوار و تاسیسات وابسته و داشتن عرصه و حریم مصوب که یکی از اساسی ترین موارد احراز شرایط ثبت در فهرست آثار جهانی است، روند ثبت جهانی این اثر باستانی را با مشکل روبه رو کرده است.
عمرانی شناسایی و معرفی آثار در سطح جهانی و تلاش برای حفظ آنها در کنار دریافت کمک های فنی و کارشناسی را از جمله مزیت های بسیار با اهمیت ثبت یک اثر در فهرست آثار ملی می داند و می گوید؛ هرچند دیوار بزرگ گرگان در طول صدها قرن خسارات غیرقابل جبران دیده اما با ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو امید می رود این دیوار و سایر محوطه های باستانی همجوار، ابعاد جهانی پیدا کنند و در حفظ و حراست از همه جاذبه های فرهنگی و تاریخی این اثر کوشش بیشتری شود.
در طول مسیر دیوار بزرگ گرگان تا کنون ۳۸ قلعه که بزرگ ترین آنها ۲۰ هکتار و کوچک ترین ۴ هکتار است شناسایی شده است. عمرانی همچنین از لایه نگاری معماری داخلی قلعه ها می گوید؛ بررسی های ژئوفیزیک برای شناسایی معماری داخلی بعضی از قلعه ها چیزی را نشان نداد. چون حفاری های غیرمجاز پیش از انقلاب معماری داخلی آن را به هم زده بود اما در قلعه یی در روستای «مالای شیخ» موفق به شناسایی معماری داخلی چون برج شدیم. مدیر پروژه بزرگ دیوار گرگان معضلات جدی این دیوار را قرارگیری روستا ها در عرصه و حریم دیوار و خندق و تاسیسات وابسته به آن بیان می کند و ادامه می دهد؛ کشت و زرع، وجود کارخانجات صنعتی، تیر چراغ برق، راه و جاده سازی تهدیدهای مهم دیوار بزرگ گرگان هستند که به دلیل کمبود اعتبار در بخش تملک و خرید و آزاد سازی حرایم محوطه های فرهنگی، تاریخی همچنان شاهد تخریب این اثر ارزشمند هستیم.
