آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی

پس از تشکیل مرکزی با عنوان « میراث جهانی » توسط سازمان آموزشی ، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد ( یونسکو) در سال 1972 میلادی ، ایران موفق به ثبت 14 اثر تاریخی فرهنگی ارزشمند خود در فهرست این سازمان گردید ، که یونسکو با تامین اعتبار ، مرمت و نگه داری آثار ثبت شده را بر عهده می گیرد .

معرفی آثار ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو می تواند به ایجاد علاقه مندی و تقویت حس صیانت از گنجینه های تاریخی ، فرهنگی ، معنوی و مادی کشور کمک شایان توجهی نماید .

چُغازَنبیل :

چغازنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان عیامی ها و در حدود 1250 پیش از میلاد ساخته شده است . چغازنبیل بخش به جا مانده از شهر دوراونتش است . این نیایشگاه توسط اونتاش گال ، پادشاه بزرگ ایلام باستان و برای ستایش ایزد اینشوشیناک ، نگهبان شهر شوش ساخته شده است .

مکان جغرافیایی زیگورات چغازنبیل در 45 کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه که از جاده شوش به اهواز قابل دسترسی است ، می باشد . بلندی آغازین آن 52 متر و 5 طبقه بوده است . امروزه ارتفاع آن 25 متر و تنها 2 طبقه و نیم از آن باقی مانده است .

« چغازنبیل »  که نام باستانی این بنا ست ، واژه ای محلی و مرکب از دو واژه «چغا» ( در زبان لری به معنی تپه ) و زنبیل (به معنی سبد) است که اشاره ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می کردند . این مکان نزد باستان شناسان به « دور -  اونتش» معروف است که به معنای « دژ اونتش » است . اونتاش گال پادشاه ایلام باستان است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده است . بنای چغازنبیل در میانه این شهر واقع شده است و مرتفع ترین بخش آن است . این سازه در 1979 به شماره 113 در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت .

 تخت جمشید:

تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع است ، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته ، پایتخت مجلل و تشریفاتی امپراتوری ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده است . در این شهر باستانی ، مجموعه کاخهایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ ، خشایارشاه و اردشیر اول بنا شده است و به مدت حدود 50 سال ، مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشن ها مخصوصاً نوروز بوده است . تخت جمشید با نام های پارسه ، هزار ستون ، چهل منار و پرسپولیس نیز معروف است .

در نخستین روز سال نو گروه های زیادی از ملل گوناگون به نمایندگی ساتراپی ها یا استانداری ها با پیشکش هایی متنوع در تخت جمشید جمع می شدند و هدایای خود را به شاه تقدیم می کردند . بنیانگذار تخت جمشید ، داریوش بزرگ بود ، البته پس از او پسرش خشایارشاه و نوه اش اردشیر یکم با گسترش این مجموعه به بزرگی آن افزودند . بسیاری از اطلاعات موجود که در مورد تاریخ هخامنشیان و فرهنگ آنها در دسترس است به خاطر سنگنوشته هایی است که در این کاخ ها و بر روی دیواره ها و لوحه های آن حکاکی شده است .

باور تاریخ دانان بر این است که اسکندر مقدونی سردار یونانی در 330 پیش از میلاد به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید و احتمالا بخش عظیمی از کتابها ، فرهنگ و هنر هخامنشی را با این کار نابود نمود . با این حال ویرانه های این مکان هنوز هم در شهرستان مرودشت در استان فارس برپاست و باستان شناسان از ویرانه های آن نشانه های آتش و هجوم را بر آن تایید می کنند .

این مکان از سال 1379 یکی از آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو به شماره 114 است .

میدان نقش جهان :

 

میدان نقش جهان ، میدان مستطیل شکلی در شهر اصفهان که به وسیله بناهایی از دوره صفوی محصور شده است . طول این میدان 507 متر و عرض آن 158 متر می باشد . میدان نقش جهان در ابعادی کوچکتر ، در دوره تیموریان ساخته شد . در زمان شاه عباس اول این میدان توسعه یافت و فرم و شکل امروزین خود را یافت . در گذشته این میدان جایگاه برگزاری آیین های گوناگون و بازی چوگان بوده است که امروزه به صورت یک گردشگاه همگانی و جایگاهی برای برگزاری نماز و آیین های ملی و مذهبی درآمده است .

بناهای تاریخی موجود در میدان نقش جهان شامل عالی قاپو ، مسجد جامع عباسی ، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه است . علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده است که عموما جایگاه عرضه صنایع دستی اصفهان می باشند .

میدان نقش جهان در تاریخ 8 بهمن 1313 در فهرست آثار ملی ایران و در سال 1979 میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید .

تخت سلیمان :

تخت سلیمان نام محوطه تاریخی بزرگی ، در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان ( در گذشته نصرت آباد) در استان آذربایجان غربی است .

در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند . نام آتش هایی که در این آتشگاه ها نگهداری می شد یکی بُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت . دومی فَربغ بود به معنای آتش فر ایزدی که در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود . سومی آتشکده آذرگشسب که در تکاب آذربایجان قرار داشت . آتشکده آذرگشسب ویژه ارتشیان بود و در شهر و محلی به نام شیز یا گَنجَک بر روی کوه اَسنَوند قرار داشت . آذرگشسب به معنای آتش اسب نر است . بر پایه افسانه های ایرانی این آتشگاه بدین علت اینگونه نامیده شد که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند ، روبرو شد . آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ ، به پاس این یاوری اهورایی ، آتش فرو آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر ( گشسب یاگشنسب ) نامیده شد . این محل هم اکنون تخت سلیمان نام دارد .

آثار بناهای دوره های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده است . مهم ترین آثار به جا مانده آن آتشکده و تالارهای دوه ساسانی است . برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان ساخته شده است . کاوشگاه باستانی شیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده است و طرح های بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجرا است .

پاسارگاد :

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد ، مجموعه ای از سازه های باستانی برجای مانده از دوران هخامنشی است که در 135 کیلومتری شمال شیراز در منطقه پاسارگاد استان فارس واقع شده است .

پاسارگاد در دشتی مرتفع به ارتفاع 1900 متر از سطح دریا ، در حصار کوهستان واقع شده است . در سده هفتم قمری اتابکی از سلغریان فارس در نزدیک آرامگاه کورش مسجدی ساخت که در آن از سنگ کاخ ها استفاده شده بود . به مناسبت جشن های 2500 ساله شاهنشاهی ایران در سال 1971 این سنگ ها دوباره به جاهای اصلی خود بازگردانده شد . کاخ محل سکونت ، بی تردید نشان از تاثیر و نقش معماری یونانی دارد . ظاهرا هنگامی که کورش در سال 545 پیش از میلاد ، سارد ( پایتخت لیدی ، شهری در غرب ترکیه امروزی ) را به تصرف در آورد ، به شدت تحت تاثیر بناهای مرمرین شاهان لیدی قرار گرفته است . چه بسا او همان زمان شماری از اساتید اهل لیدی را در پاسارگاد به کار گماشته است . در کاخ تناسب جذاب سنگهای مرمر تیره و روشن ، مخصوصا در پایه ها ، جلب نظر می کند . این سنگها از پیرامون سیوند آورده شده است .

این مجموعه دربرگیرنده ساختمان هایی چون آرامگاه کورش بزرگ ، باغ پادشاهی پاسارگاد ، کاخ دروازه ، پل ،کاخ بار عام ، کاخ اختصاصی ، دو کوشک ، آب نماهای باغ شاهی ، آرامگاه کمبوجیه ، استحکامات دفاعی تل تخت ، کاروانسرای مظفری ، محوطه مقدس و تنگه بلاغی است .

این مجموعه پنجمین مجموعه ثبت شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که در نشست یونسکو که در تیرماه سال 1383 در چین برگزار شد به دلیل دارا بودن شاخص های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید .

گنبد سلطانیه :

گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان و مقبره اُلجایتو است که در 1302 تا 1312 در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخلنیان ) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به شمار می رود .

این بنا مسجدی است بسیار زیبا که از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است . گنبد مذبور در  5 فرسخی سمت شرق زنجان در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفته و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن 80 گز است . هشت منازه نیز در اطراف گنبد دارد . و قدیمی ترین گنبد دو پوش موجود در ایران است . رنگ گنبد آبی است . بر روی این اضلاع ، گنبد بزرگی قرار گرفته که ارتفاع آن را 120 گز نوشته اند . در قسمت بالایی آن ساختمان ، دور تا دور ، اتاق ها و غرفه ها ساخته اند . خود گنبد از کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق های بالا با گچ بری ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته است . در حاشیه طاقها آیات قرآنی و اسماء الله با خط جلی نوشته شده است . حکاکی هایی در آجرهای دیوارها و سقف های رنگین بنا نیز دیده می شود .

تزئینات و نحوه ساخت این مقبره در واقع نقطه عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری به وجود آورده که از معماری سلجوقی منفک شده است . ساخت این گنبد در سال 702 هجری قمری به دستور الجایتو در شهر سلطانیه ، پایتخت آن زمان ایلخانان آغاز شد و در سال 712 هجری قمری به اتمام رسید .

ارگ بم :

ارگ بم بزرگترین سازه خشتی در جهان است که در کنار شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد. بم و فضاهای فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است . این ارگ عظیم که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد ، سده 5 پیش از میلاد ساخته شده است و تا سال 1850 پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود . به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت .

کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن ، ارگ واقع شده ، اما به دلیل ظاهر پر ابهت ارگ که پر ارتفاع ترین قسمت مجموعه نیز به شمار می آمد ، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می شود . مساحت این ارگ نزدیک به180000 متر مربع است که با دیوارهایی به بلندی 6 تا 7 متر و طول1815 متر احاطه شده است . ارگ از دو بخش جدا از هم تشکیل شده است که هر کدام ویژگی خاص خود را دارد . حدود 67 برج در سطح شهر باستانی بم پراکنده شده است .

این بنا در تاریخ 1 فروردین 1345 در فروردین 1345 در فهرست آثار ملی و در ژوئن 2004 با عنوان « بم و منظر تاریخی آن » در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید . در تاریخ 5 دی 82 ، در اثر زلزله شدیدی که شهر بم و حومه آن را تحت تاثیر قرار داد ، ارگ بم به طور کامل از بین رفت و بنابرین این اثر به فهرست « میراث فرهنگی در معرض خطر » منتقل شد .

کتیبه بیستون:

 

سنگ نبشته بیستون یا کتیبه بیستون از آثار دوره هخامنشیان واقع در شهرستان هرسین در 30 کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است . نام بیستون از واژه پارسی باستان «بغستان» به معنی جایگه بغ گرفته شده است .

سنگ نبشته بیستون یکی از مهم ترین و مشهور ترین سندهای تاریخی جهان و مهم ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می دهد . طول این نقش برجسته 6 متر و عرض آن 20/3 متر می باشد . نماد فرورهر بالای نقش دیده می شود . داریوش دست راستش را به نشانه ستایش اهورامزدا بالا برده و پای چپش را بر سینه گئومات مغ که زیر پای او افتاده ، نهاده است . شورشیان که دست هایشان از پشت و گردنشان با ریسمان به هم بسته شده است ، پشت سر هم در برابر داریوش ایستاده اند . یک نیزه دار و یک کماندار پشت سر داریوش دیده می شوند . بلندی قامت داریوش در نقش 180 سانتی متر ، قامت نیزه دار و کماندار حدود 150 سانتی متر و قامت شورشیان حدود 120 سانتی متر است .

محوطه بیستون از آثار ملی ایران است که در سال 2006 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد .

مجموعه کلیساهای آذربایجان ( قره کلیسا ، سنت استپانوس و زورزور) :

قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس ، نام کلیسای تاریخی در استان آذربایجان غربی ایران است . این کلیسا در جنوب ماکو و 20 کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده است . قره کلیسا ، مزار تادئوس ( طاطاووس ) مقدس یکی از حواریون عیسی مسیح است . وی در سال 66 میلادی به خاطر بشارت مسیحیت به قتل رسید . مقبره وی در قره کلیسا قرار دارد و به صورت یکی از زیارتگاه های مهم ارمنیان از آن یاد می شود .

کلیسای سن استپانوس ، یا کلیسای استفانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره کلیسا قرار می گیرد . این بنا در استان آذربایجان شرقی در 17 کیلومتری غرب شهر جلفا ودر فاصله 3 کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک ( صومعه سرخ ) واقع شده است . این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده است ولی به علت زلزله دچار آسیب های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت .

کلیسای زورزور نام بنایی است واقع در شهرستان چالدران و در نزدیکی روستای بارون می باشد . این کلیسای صلیبی شکل که بیشتر به یک نمازخانه کوچک شبیه است از اهمیت فرهنگی و تاریخی برخوردار بوده و در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد . روستای بارون نیز به طور جداگانه در فهرست یونسکو جای دارد . در سال 1367 به دلیل آبگیری سد بارون ، کلیسا با مصالح موجود عینا به نقطه ای مرتفع تر در 600 متری محل اصلی منتقل گردید .

در تاریخ 7 ژوئیه 2008 مجموعه قره کلیسا ، شامل سه کلیسای اصلی با نام های قره کلیسا یا سنت تادئوس ، سنت استپانوس و زورزور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید .

سازه های آبی شوشتر :

سازه های آبی شوشتر در دوران ساسانیان ، جهت بهره گیری از نیروی آب به عنوان محرک آسیاب های صنعتی ساخته شده است . در این مجموعه بزرگ ، ساختمان آسیاب ها ، آبشارها ، کانال ها و تونل های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه هستند . در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است .

این مجموعه مشتمل بر آثاری چون بند میزان ( عامل دو شاخه شدن رود کارون ) ، برج کلاه فرنگی ، کانال گرگر ، پل بند گرگر ، محوطه آسیاب ها ( آبشارها ) ، پل بند برج عیار و پل بند خدا آفرین ( ماهی بازان ) بر شاخه گرگر و قلعه سلاسل ، نهر داریون ، پل بند شادروان ، بند خاک ، پل بند لشکر و بند شرابدار بر شاخه شطیط و داریون می باشد ، که منصوب به دوره هخامنشی و ساسانی است و از بی نظیر ترین و کهن ترین مجموعه های آبی تاریخی جهان محسوب می شود . مجموعه آبی تاریخی شوشتر مشتمل بر 13 اثر اصلی و 5 زیر مجموعه در سال 2009 به عنوان دهمین اثر در فهرست جهانی قرار گرفت .

بازار تبریز :

بازار تبریز یکی از بزرگترین و مهم ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قاره آسیا به شمار می رود . این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع ، بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است . این بازار با داشتن حدود 5500 باب حجره ، مغازه و فروشگاه ، 40 گونه شغل ، 35 باب سرا ، 25 باب تیمچه ، 20 باب مسجد ، 20 باب راسته و راسته بازار ، 11 باب دالان و 9 باب مدرسه دینی ، به عنوان اصلی ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز است . پیشتر به جهت قرار گرفتن شهر تبریز بر سر راه جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران کاروان از کشور های مختلف آسیایی ، آفریقایی و اروپایی از آن ، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است .

این بازار حدود 3 سده پیش و پس از وقوع زمین لرزه تاریخی تبریز در سال 1193 قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده است . تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست ؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سده چهارم هجری تا دوره قاجاریان از این بازار دیدن کرده اند ، درباره آن اطلاعاتی داده اند .

بازار تبریز در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران و در مردادماه سال 1389 خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است .

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی :

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از مکانهای تاریخی شهر اردبیل در شمال غربی ایران است . به گفته بیوک جامعی (1379) مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد سلاطین صفویه ، در سال 735 ه.ق به دست فرزند وی صدر الدین موسی بنا شد . پس از شروع حکومت صفویه ، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود ، واحد های مختلفی به این مجموعه اضافه شد . به ویژه در عهد شاه عباس اول و از آنجا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی الدین اردبیلی داشت و بسیار زیاد به مقبره وی می رفت ، برای تکمیل و تزیین این اثر کارهای فراوانی صورت گرفت . در عصر صفوی بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که همچنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می آید .

یکی ازموارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته های هنری است که از آن جمله می توان به عالی ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچبری کتیبه های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی ( میرعماد ، میر قوام الدین ، محمد اسماعیل و ... ) منبتهای ارزنده ، نقره کاری ، تذهیب و طلاکاری ، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد . این اثر از ساختار معماری فخیمی برخوردار است که گرد هم آمدن فضای هنری نامبرده ، آن را در مجموعه ها ی تاریخی ایران متمایز نموده است .

باغ های ایرانی :

باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن شهرت دارد . باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ ها دانسته اند . کورش کبیر شخصا دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درخت ها نیز به چه شکل کاشته شوند و در واقع هندسی ساخت باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه کورش به باغ ایرانی گرفته شده است . در دوره ساسانیان نیز باغها در جلوی کاخ ها و معابد شکل گرفتند و این موضوع در دوره اسلامی نیز ادامه یافت . شکل باغ ایرانی شامل انتظام آب ، انتظام گیاه و انتظام معماری است . این انتظام در قالی های ایرانی نیز قابل جستجو می باشد و عناصراین انتظام ( آب ، گیاه و معماری ) در نگارگری ایرانی موجودند و تصویری ایده آل از باغ ایرانی را ارائه میدهند .

مجموعه 9 باغ ایرانی که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند عبارتند از :

باغ ایرانی پاسارگاد ، باغ ارم شیراز ، باغ چهل ستون اصفهان ، باغ فین کاشان ، باغ عباس آباد مازندزان ، باغ شازده کرمان ، باغ دولت آباد یزد ، باغ پهلوانپور مهریز ، باغ اکبریه بیرجند .

گنبد کاووس :

ساختمان‌ این‌ میل‌ که‌ آرامگاه‌شمس‌ المعالی‌ قابوس‌ بن‌ وشمگیر زیاری‌ است‌، در بالای‌ تپه‌ای‌ در میان‌ پارک‌ بزرگ‌ شهر گنبد کاووس واقع‌ شده‌و عناصر تزئینی‌ و ساختارهای‌ متناسب‌، موزون‌، مستحکم‌ و زیبایی‌ دارند. بنای‌ آجری‌ میل‌ گنبد از نقطه‌ نظر عظمت‌ معماری‌، ویژگی‌های‌ هنری‌ و تکنیکی‌در زمره‌ بزرگترین‌ مفاخر معماری‌ قرن‌ چهارم‌ هجری‌ قمری‌ ایران‌ به‌ شمار می‌رود. سراسر بدنه‌ بنا از آجر پخته‌ قرمز رنگ‌ ساخته‌ شده‌ است‌. آجرهای‌ سخت‌  این‌ بنا که‌ در نهایت‌ پختگی‌ واستحکام‌ است‌، در طول‌ قرن‌ها به‌ علّت‌ تابش‌ آفتاب‌ به‌ رنگ‌ زرد طلایی‌ زیبایی‌ درآمده‌ است‌. گنبد مخروطی‌ بنابه‌ ارتفاع‌ 18 متر بر روی‌ ساقه‌ بنا قرار دارد و بر خلاف‌ اکثر گنبدهای‌ آرامگاهی‌ یک‌ پوش‌ است‌ و شیب‌ تند وسطح‌ صاف‌ و صیقلی‌ دارد. بر بالای‌ سردر ورودی‌ بنا دو رشته‌ مقرنس‌ زیبای‌ ساده‌ کار شده‌ که‌ جزو اوّلین‌ نمونه‌مقرنس‌های‌ هنر اسلامی‌ ایران‌ به‌ شمار می‌رود. این‌ بنا در سال‌ 397 ه . ق‌ توسط‌ شمس‌ المعالی‌ قابوس‌ بن‌وشمگیر آل‌ زیار جهت‌ آرامگاه‌ شخصی‌ بنا شده‌ است‌. نامبرده‌ فرمانروای‌ آن‌ روزگار گرگان بود و دانشمندی‌،سلحشوری‌ و مشوق‌ علم‌ و هنر معروف‌ بود. وی‌ در سال‌ 402 ه . ق‌ وفات‌ یافت‌.