روستاهای پیش از اسلام در یزد

روستاهای پیش از اسلام در یزد (بخش 1: منطقه کسنویه)



محمد مفید مستوفی بافقی، صاحب جامع مفیدی مولفه 1090 هجری قمری در کتاب خویش از روستاهای یزد و تاریخ احداث آنان صحبت مینماید.اینک در مورد چند روستا که به موضوع زرتشتیان بستگی دارد گفتگو می...

شود.
استخری (درگذشته در 340 ه ق) مینویسد: یکی از شهرهای مهم بین خراسان و استخر، کثه است و آن کوره ی مهم یزد و ابر قوست. کثه شهر مهم یزد در کنار بیایان واقع است.هوای آن به واسطه ی مجاورت با بیابان بسیار سالم و تمام وسایل استراحت شهرهای بزرگ را دارا میباشد.بلوکات آن حاصلخیز و زندگانی در آن ارزان است قلعه ی محکمی دارد با دروازه آهنین که یکی را نام دروازه «ایزد» است و دیگری را به مناسبت مسجد بزرگی که به طرف ده بیرون دروازه به نزدیکی آن قرار دارد دروازه «مسجد» میگویند.
نزدیک دروازه ی ایزد کثه (کسنویه) آتش ورهرام بوده که در نیمه ی سده ی ششم هجری قمری به مسجد وصل میشود.
شهر با آب قنات سیراب میشود و رودخانه ای نزدیک قلعه المجوس یا قلعه زرد جاریست و آن نزدیک به دهکده ایست که معدن سرب دارد و شهر و دهات آن میوه جات بسیار دارد که با اصفهان و سایز نقاط صادر میگردد.کوه های آن نیز مشجر و گیاه های زیاد دارد که به خارج فرستاده میشود. بیرون شهر دهی است با خانه های زیبا و بازار دلکش، غالب مردم شهر اهل فرهنگ و دانش میباشند.

ابن حوقل (متوفی 321 ه ق) گفتار بالا را تکرار و افزون بر آن گوید: به نسبت کوره استخر کوره ی یزد بزرگتر است و شهرهای آن عبارتست از : کثه (کسنویه) که قلعه میباشد و میبد و نائین و فهرج فقط در این شهر، چهار منبر وجود دارد و در جاهای دیگر نیست.ابن حوقل به نقل قول معتبر از استخری شهر کثه را بنا به اهمیت آن بعد از استخر ذکر کرده و میگوید شهر کثه دارای قلعه ای معتبر است.به گفته ی یاقوت (درگذشته در 628 ه ق) کثه از جایهای فارس و حومه ی مهم یزد و به کوره استخر بستگی دارد.....یزد نام منطقه ایست و قلعه ی آن را کثه گویند.
به گفته ی ایرانشناس آمریکایی سر ویلیام جکسن واژه «کثه» در اوستا به شکل «کته» آمده که به معنی گودال است.آیتی صاحب تاریخ یزد مینویسد: که در یزد گودالهایی بزرگی بوده که تقریبا بایر شده و داخل خانه ها گشته است.صاحب تاریخ جدید یزد، این نام را یونانی میداند و جهانگردان خارجی هم همین نظریه را اظهار کرده اند ولی در اشتباه میباشند.
آیتی شهر قدیم یزد را دور تر از موقعیت فعلی آن میداند و در مورد کثه میگوید: اما شهرت این سرزمین به نام کث یا کثه مسلم است حتی قریه ای هم هنوز وصل به یزد کنونی است به نام کثنویه که در نوشتجات قدیم «باثا مثلثه» بوده و اکنون با «س» مینویسند.
یاقوت حموی در معجم البلدان مینویسد: و بین میبد و کثه مدینه ی یزد هشره فراسخ.
به گفته ی صاحب جامع مفیدی: خواجه صواب قنات و صواب را که احال به آب سوا شهرت یافته احداث نموده و در میانه ی شهر و کثنویه دهی بساخت و آب آن قنات در آن محل شرب میشد.به مرور آن قریه خراب شده است.از این گفته که در سال 1037 ه ق نوشته شده معلوم میشود که شهر کثنویه به تدریخ بایر و به دیه تبدیل گردیده است.در سده ی اخیر آب قنات آن نیز خشک گردید و مردمش دربدر گردیدند.




برگرفته از: تاریخ زرتشتیان پس از ساسانیان/رشید شهمردان