تخت سلیمان ( آتشکده ی آذرگشنسب )

تخت سلیمان

مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان که در 45 کیلومتری شمال شرقی شهر ستان تکاب در استان آذربایجان غربی قرار گرفته، با وسعتی معادل 5/12 هکتار به عنوان یکی از محوطه های تاریخی مهم کشور محسوب می گردد. در این منطقه نشانه ها و بقایای استقرار از هزاره اول ق.م تا قرن 11 ه.ق ملاحظه می شود. اما اوج شکوه و آبادانی تخت سلیمان مربوط به دوره ساسانی می باشد. که ساختمان آتشکده آذر گشنسب در آنجا احداث و به عنوان مهمترین معبد مورد احترام حکومت مذکور ایفا می نماید و آتش جاودان آن به مدت 7 قرن نماد اقتدار آئین زردتشت محسوب می شده و آتشکده ساسانی آذر گشنسب از زمان حکومت ایلخانیان به بعد « تخت سلیمان » نام گرفت. وسیع ترین تاسیسات مذهبی و اجتماعی مجموعه مربوط به دوره ساسانی است که تاکنون شناسایی و از زیر خاک بیرون آورده شده است. بقایای آثار معماری این مجموعه متعلق به یکی از بزرگترین نمادهای مذهبی، سیاسی و فرهنگی اواخره دوره ساسانی در قرن 6 م به شمار می آید. بعد از زوال حکومت ساسانی و پذیرش دین مبین اسلام توسط ایرانیان ، این مجموعه عظیم که در جنگهای ایران و روم در زمان خسرو و پرویز به شدت آسیب دیده بود، دیگر رمق تجدید حیات نیافت، اما تا قرن 4 هـ.ق تعداد اندکی از معتقدان آئین باستان ایران در این محل اسکان داشته و آتشکده نیز در مقیاس کوچکتری مورد استفاده بوده است، در زمان حکومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بناهای جدید، از این مکان به عنوان پایتخت باستانی و تفرجگاه استفاده می شده، بعدا" نیز محل مذکور توسط عامه مردم به صورت شهرکی کم اهمیت با مشاغل متنوعی تا قرن 11 هـ.ق ادامه حیات می دهد. از این تاریخ به بعد، محل متروکه و به علت اعتقادات عامه مردم که مکان فوق را منسوب به سلیمان نبی ( ع ) می دانند، ازآن به خوبی حفاظت می شود.

در این منطقه علاوه بر بقایای معماری مربوط به آتشکده آذرگشنسب و تاسیسات معماری دوره ساسانی و آثاری از دوران اسلامی بویژه زمان ایلخانی مغول نشانه ها و بقایای استقرار از هزاره اول ق.م ملاحظه می شود. اما اوج شکوه و آبادانی تخت مربوط به دوره ساسانی می باشد که ساختمان آتشکده آذرگشنسب در این مکان احداث و بعنوان مهمترین معبد مورد احترام ایرانیان قبل از اسلام نقش بسیار تعیین کننده ای در حیات سیاسی – اجتماعی حکومت ساسانی ایفا می نماید و آتش جاودان آن بمدت 7 قرن نماد اقتدار آئین زرتشت محسوب می شد.

همانطور که ذکر شده در دوره ساسانی بویژه در زمان خسرو انوشیروان ( 579-531 میلادی ) و خسرو پرویز توجه خاصی به عمران و آبادانی این محوطه معطوف می گردد، و بعنوان یکی از معابد بسیار با اهمیت تلقی می شود. آتشکده آذر گشنسب در متون قدیم دارای اسامی متعددی است از جمله به زبان پهلوی گنزک(GANZAK) یا گنجه نامیده می شده، رومیان آنرا گزکا (GAZKA) و اعراب شیز (SHIZ)می گفتند. در زمان ایلخانان بدان ستوریق گفته شده، اما کلمه تخت سلیمان از اسامی متاخر مجموعه میبا شد که عامه مردم بعلت عدم اطلاع ازعملکرداصلی و زمان ساخت آن، با توجه به احادیث و روایت مذهبی در مورد اقتدار حضرت سلیمان ، این امکان را بدان منسوب داشته و بهمین جهت محل یاد شده حالت تقدیس پیدا می کند و مردم خود را موظف به حفاظت و مراقبت از این محل می دانستند.

از اوایل قرن 19 م به بعد نیز مستشرفین از تخت بازدید و نهایتا" از سال 1959 میلادی ( 1337 شمسی ) مجموعه توسط هیات حفاری آلمانی با نظارت کارشناسان ایرانی به مدت 20 سال مورد کاوش علمی قرار گرفت. بعد از انقلاب اسلامی نیز بلحاظ اهمیت بالای تاریخی – فرهنگی مجموعه و خطراتیکه موجودیت بقایای معماری آثار را تهدید می نمود. در سال 1372 این مکان به عنوان یکی از ده پروژه بزرگ تاریخی – فرهنگی کشور انتخاب وتوسط سازمان میراث فرهنگی کشور عملیات، ساماندهی، ( حفاظت،مرمت و پژوهش ) بوسیله کارشناسان سازمان بطور جدی در آن آغاز گردید و تا کنون هم ادامه دارد. با این اقدام علاوه بر انجام پاره ای اقدامات اضطراری از نظر حفاظت پژوهش، مرمت و معرفی، در حال حاضر محوطه جهت بازدید علاقه مندان و گردشگران داخل و خارجی آماده شده و سالیانه به تعداد قابل توجهی اقشار مختلف مردم داخلی و خارجی از این مکان بازدید می نمایند.

می نمایند.

http://admf.persianblog.ir

تخت سلیمان یا شهر گنجک (شیز) در 45 کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در یک دره ی سرسبز در بلندی 3000 متری, سرشار از جاذبه های کم نظیر طبیعی- تاریخی واقع شده است که قله 3200 متری بلقیس در آنجا قرار دارد. ویرانی های بجا مانده از آتشکده آذرگُشنَسب (آتشکده پادشاهان و جنگاوران) بر پیرامون دریاچه ای همیشه جوشان و بر روی صخره ای سنگی ناشی از رسوبات آهکی دریاچه, در میان برج و باروی سنگی, آثار معماری خاص مانند چهار طاقی آتشکده و سازه های آیینی وابسته بدان, نیایشگاه آناهیتا, کاخهای دوران ساسانی و ساختمان هایی مربوط به سلاطین ایلخانی قرار دارد.





این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته های کهن, زادگاه زرتشت است و در نوشته های پهلوی به نام «گنجک» خوانده شده؛ گیتا نویسان عرب آن را «شیز» گفته اند, گذشته نگاران رومی و یونانی «گزکا» نوشته اند و حمدالله مستوفی آن را به زبان مغولان «ستوریق» گفته است که امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می نامند.آب دریاچه ی سحرآمیز و زیبای تخت سلیمان در تمام فصول سال یکسان است و انسان نمی تواند به عمق آن دست پیدا کند و در هر ثانیه 100 لیتر آب از آن خارج می شود.درازای آن 120 متر وپهنای آن 80 متر می باشد. در باره این دریاچه گفته می شود که قرار است دختری پانزده ساله در آن شنا کند و از نطفه زرتشت که سالهاست در آن دریاچه نگهداری می‌شود، باردار شود تا منجی بشر دین زرتشت(سوشیانت) پا به پهنه گیتی بگذارد و جهان را رهایی بخشد.

آتشکده آذرگشنسب, جایگاه آشتی آب و آتش, یکی از سه آتشکده مهم زرتشتیان است, چنانکه نام این آتشکده 61 بار در شاهنامه آمده است. آن را آتش سلحشوران یا آتش شهریاری خوانده اند و نیز گفته می شود که این آتشکده به همه آتشگاه های گبران از خاور تا باختر آتش میرسانده است. در ایران باستان سه آتشکده مقدس اساطیری و باستانی وجود داشت که به ترتیب عبارتند از:

1- آتشکده آذرگشنسب که آتشکده پادشاهان و جنگاوران بوده است.

2- آتشکده آذرفرنبغ که آتشکده موبدان بوده است.

3- آتشکده آذربرزین مهر که آتشکده کشاورزان بود.


      
                                  جایگاه آتش جاویدان آتشکده آذرگشنسب
ساخت این سازه به بیش از 3000 سال پیش باز میگردد و در دوره های هخامنشیان, اشکانیان و ساسانیان دارای ارزش و شکوه ویژه ای بوده است. در دوران پادشاهی ساسانیان و در زمان خسرو اول انوشیروان (578-531م)نسبت به آبادانی آن کوشش ویژه ای به عمل آمد, در این جایگاه مراسم نیایش های آیینی, برگزاری جشنها و امور تشریفات پادشاهی انجام می گرفت. این آتشکده, در زمان خود بسیار مورد توجه بوده است و آتش جاویدان آن به مدت 7 قرن به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی نقش به سزا داشته است و از آن به عنوان ثروتمند ترین نیایشگاه زمان خود یاد شده است.

در کتاب هفتم دینکرد در بند 39 سازنده آن, کیخسرو پسر سیاوخش شناخته شده است که فر ایزدی به او رسیده بود. واژه آذر گشنسب, به معنای آتش اسب نر است.درافسانه ها آمده که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ درنیمروز، با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش "اسب نر" (گشسب یا گشنسب) نامیده شد.

بیشتر پادشاهان ایران پس از نشستن بر اریکه شاهنشاهی با پای پیاده به نیایشگاه آذرگشنسب آذربایجان می رفتند و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می فرستاده اند و سپس هدایایی تقدیم می کردند.

این مجموعه بزرگ اجتماعی مذهبی در تاخت و تازهای ایران و روم در زمان خسروپرویز سه بار محاصره می شود و در یورش سوم در سال 624م توسط سپاهیان روم غارت و ویران گردید. بعد از این رویداد, به علت آشفتگی های سیاسی اواخر دوران ساسانی و تاخت وتاز اعراب,آبادانی خود را از دست داد. هنگامی که اعراب به ایران تاختند, مردم تیزهوش شهر شیز, این مجموعه را به حضرت سلیمان نسبت دادند تا از ویرانی بیشتر این جایگاه مقدس توسط اعراب جلوگیری کنند و نام تخت سلیمان را بر آن نهادند.

در سال 674 ه ق در زمان فرمانروایی آباآقاخان مغو جانشین او قازان خان, با توجه به ویژگی های تاریخی- طبیعی, به خصوص وجود چراگاه های مرغوب و گونه های جانوری, این مکان باستانی به عنوان پایتخت تابستانی سلاطین مغول انتخاب و با انجام بازسازی گسترده در آثار دوران ساسانی و ساختن بناهای جدید, بار دیگر تخت سلیمان مورد استفاده حکومتی پیدا می نماید و تبدیل به پایتخت تابستانی و شکارگاه و تفرجگاه ایلخانان می گردد. جالب است که بدانیم, تنها در تخت سلیمان است که بقایای کاخ های دوره ایلخانی دیده می شود.

پس از فروپاشی فرمانروایی ایلخانان این جایگاه تبدیل به مرکز خدمات کوچک برای روستاییان و عشایر محل می شود تا اینکه از قرن 11 ه ق این مکان متروکه می شود و گذر زمان بر روی چهره خسته ی این مکان سحر انگیز خروارها خاک مینشاند.

جاذبه های طبیعی این دره سرسبز در نوع خود در دنیا بی نظیر هستند. در 3 کیلومتری غرب تخت سلیمان, کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش, بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده است. اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را از فرمانش سرپیچی می کردند در این کوه زندانی می کرده است. این نام نیز به افسانه و با توجه به نسبت دادن محل به حضرت سلیمان بر این کوه گذارده شده است.


          
                                            منظره عمومی کوه زندان دیو
ارتفاع این کوه از زمین مجاور خود 97 تا 107 متر می باشد و بر فراز آن گودی عمیقی در حدو 80 متر دیده می شود که قطر دهانه آن به طور تقریب 65 متر است. شایان ذکر است که این کوه نیز در زمان مانایی ها(830 تا 660 ق.م) به عنوان نیایشگاه بوده است. در اطراف کوه زندان دیو چشمه های آب گرم گوگردی متعددی دیده می شود که دارای خاصیت درمانی متعددی می باشد.

در فاصله 20 کیلومتری تخت سلیمان یک دریاچه ی سحرآمیز دیگر قرار گرفته است که یک جزیره بر روی آن شناور است. قطر دریاچه 80 متر و قطر جزیره شناور بروری آن 60 متر است که وزش باد, هر روز دو بار این جزیره را از این سو به آن سو جابجا می کند. نام این جزیره ی شناور «چملی» می باشد.


          
                                                    جزیره شناور چملی
مجموعه تخت سلیمان در سال 1382 به عنوان چهارمین اثر باستانی ایران در یونسکو ثبت شد و پس از ثبت پرسپولیس,نیایشگاه چغازنبیل و میدان نقش جهان اصفهان در سال 1358؛ خاموشی 24 ساله ایران را شکست.

http://travelservice.blogfa.com

عنوان: مجموعه تاریخی تخت سلیمان یا آتشکده آذرگشنسب

نویسنده: فرناز موحدی

مجموعه تاریخی تخت سلیمان یا آتشکده آذرگشنسب در سال 1382 به عنوان چهارمین اثر باستانی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. در این منطقه نشانه ها و بقایای استقرار و تلاش انسان از هزاره ی نخست پیش از میلاد تا سده 11 هجری به چشم می خورد. هرچند اوج شکوه آن در دوره ی ساسانیان است.
یکی از سه آتشکده ی بزرگ ایران، آتشکده ی آذرگشنسب است که نماد اقتدار حکومت ساسانیان بوده و در شیز واقع است. نام آذرگشنسب در متون اوستایی، کتاب های تاریخ ایران قدیم و نوشته های مورخان یونانی، رومی و ارمنی بارها آمده است. در شاهنامه ی فردوسی نیز حدود 70 بار نام آتشکده آذرگشسب ذکر شده است.

◄  موقعیت جغرافیایی :
ویرانه های تخت سلیمان در آذربایجان در جنوب شرقی دریاچه ارومیه در 42 کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در یک دره سر سبز در ارتفاع 3000 متری دامنه ی جنوب کوه های بالکاش واقع شده که قله 3200 متری کوه بلقیس در آن قد علم کرده است.

◄  ویژگیهای طبیعی:

تخت سلیمان بر روی تپه ای به شکل مخروطِ ناقص از رسوبات آهکی و  به ارتفاع 20 متر از سطح دشت ساخته شده است. محدوده تخت سلیمان به وسیله حصاری عظیم به ارتفاع 13 متر و طول 120/1 کیلومتر  محصور شده است.

هسته اصلی دیوارها  با ضخامتی حدود 380 سانتیمتر از لاشه سنگ و ملات ساروج و پوشش بیرونی حصار از سنگ های بزرگ حجاری شده تشکیل شده است.
حصار مربوطه به شکل یک بیضی نامنظم ، دارای ۳۸ برج به صورت قوس در جبهه بیرونی بوده و دارای دو دروازه است. دروازه جنوب شرقی به علت زیبایی حجارهای بالای طاق و نیز آسیب ناچیز از اهمیت بیشتری برخوردار است.

آتشکده آذرگشنسب در ضلع شمالی دریاچه قرار گرفته و دارای نمایی چهارطاقی است که درون آن محراب آتش قرار گرفته و راهروهای مخصوص مراسم عبادی اطرافش را فراگرفته اند.
جایی که موبدان در حالی که سرودهای مقدس اوستا را زمزمه می کردند در کنار آتشدان دهان خود را با پارچه ای می بستند تا با نفس خود آن را آلوده نسازند و دستکش به دست چوب های از قبل پاک شده را با انبر روی آتش قرار می دادند.
در سمت راست چهارطاقی دومین اتاق مهم این آتشکده یعنی «یزشن ـ گاه» قرار گرفته است که در آن آتش را وقتی برای نیایش در معرض دید نبود، شعله ور حفظ می کردند.
در ضلع شمال غربی، ایوان بلند و شکوهمند ساسانی معروف به ایوان خسرو که از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده قرار دارد که تنها دیوارهای باقی مانده هنوز به عنوان شاخص این مجموعه تلقی می شود.

این ایوان بلند که برای اقامت پادشاهان ساسانی در زمان اجرای مراسم زیارت آتشکده آذرگشنسب، بار عام احداث شده است و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن مربوط به خسرو اول معروف به انوشیروان است.

 بر بالای این تپه دریاچه ای با عمق بیش از 60 متر و قطر حدود 100 متر قرار دارد. آب دریاچه توسط چشمه ای جوشان در کف آن تامین می شود و مملو از آهک و فاقد هرگونه موجود زنده است. دمای آن در زمستان و تابستان ثابت است. سطح آب دریاچه به وسیله دو جوی آب که یکی به سمت شمال و دیگری به سمت جنوب دریاچه جاری هستند، ثابت مانده است. مردم بومی به کانال جریان آب جنوبی که در زمان ساسانیان ایجاد شده اژدها می گویند. از دریاچه ی تخت سلیمان در متون بسیاری نام برده شده است. در بندهش گفته شده که از یک تپه ی کوچک کوه غرب تشکیل شده است این سخن یادآور این حقیقت است که تمام تپه آهکی تخت سلیمان توسط انباشت رسوبات چشمه ی آن در طی سالیان دراز ایجاد شده است.

◄  آتشکده آذرگشنسب:
آتشکده آذرگشنسب یکی از سه آتشکده ی بسیار مهم ایران در زمان ساسانیان بود.آذرگشنسب (آتش شاهی یا آتش سلحشوران) حافظ جنگجویان بوده و به عنوان نماد وحدت کشور از احترام والایی برخوردار بوده است. آن چنان که پادشاهان ساسانی پس از تاج گذاری از تیسفون پیاده به زیارت آن می رفتند و از غنایم جنگی خود هدایای بسیاری به آن تقدیم می کردند.
«آذرگشنسب» به معنی «آتش اسب نر است» و بر پایه ی افسانه های ایرانی دلیل نام گذاری این است که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیم روز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد.

محل آتش جاویدان آتشکده آذرگشنسب

هرچند بررسی های تاریخی، شروع به ساخت آتشکده را زمان پیروز اول ساسانی در اواسط سده ی پنجم میلادی نشان می دهند.
بنای نخستین از خشت ساخته شده است و طرح آن چنان کامل بوده که جایگاه بناهایی که بعدها در این مجموعه ساخته شد از ابتدا در نظر گرفته شده بوده است. در جریان قیام مزدکیان این مکان مورد بی توجهی و بی اعتباری قرار گرفت. اما پس از سرکوب قیام یک نوسازی همه جانبه آغاز شد و خسرو اول (خسرو انوشیروان) در سال 529 میلادی آتش شیز را از آتشکده ی شیز در شیز قدیم (احتمالا آبادی لیلان امروزی) به این مکان منتقل کرد و از آن پس این مکان که شیز نامیده شد [ تلفظ شیز به پهلوی گنزک است که این نام بر گرفته از دریاچه ی چیچست (ارومیه) می باشد ] نماد وحدت ملی و یکسان سازی دین کشوری گشت.
مصالح استفاده شده در بناهای این دوره ترکیبی از سنگ و خشت بوده است. در سال 627 میلادی و در زمان خسرو پرویز، در جریان لشکرکشی هراکلیوس امپراتور بیزانس آتشکده غارت و ویران شد. هرچند که برطبق گفته های ابودلف آتش آذرگشنسب تا سده ها پس از این تخریب هم چنان روشن ماند.
شیز که شهر اجرای ایین های مذهبی - حکومتی بوده حصاری عظیم از سنگ و ساروج به شکل بیضی با دو دروازه داشته است. حصار به 38 برج و راهرویی دفاعی جهت دسترسی به اتاقک این برج ها تجهیز شده بود. در زمان ساسانیان راه اصلی ورود به شیز دروازه ی شمالی بوده است.
نکته مبهم در معماری دروازه ها نحوه ی بسته شدن آن هاست؛ زیرا آنها فاقد هرگونه حایل برای در هستند هم چنین هیچ جایی برای پاشنه ی در، در آنجا به دست نیامده است. زائران پس از عبور از دروازه ی شمالی روبروی خود دیواری را می دیدند با ارک های نیم دایره ای که تمام تاسیسات داخلی را دربر می گرفت. این حصار داخلی چهار دروازه به خارج داشت و گذرگاهی تاق دار به این دیوار متصل بود که از راه این دالان بخش های مختلف داخلی با یکدیگر در ارتباط بودند.
پس از عبور از دروازه ی شمالی این حصار داخلی که به شکل یک اتاقک مستطیل شکل بوده زائران وارد حیاطی بزرگ می شدند که توسط سرسراهای ستون دار احاطه می شد.
در جنوب میان سرای (حیاط) یک ایوان قرار داشت که با عبور از آن زائر وارد بخش اصلی آتشکده شده و آن دالانی بود که آتشگاه را احاطه می کرد.
آتشگاه، چهارتاقی آجری بوده با سقفی گنبدی. زائر می توانست در دالان پشت نرده های باریکی بایستد و مراسم نیایش را مشاهده کند. در میانه ی کف چهارتاقی یک گود چهارگوش به عمق هشت ردیف آجر وجود داشت که محل قرار گرفتن آتشدان بود. هم چنین در این اتاق چهار سکو از سنگ ماسه جهت قراردادن برسم و نیز تعدادی میز یا نیمکت از آجر برای آماده کردن مخلفات مربوط به نوشابه ای که در مراسم نیایش نوشیده می شد وجود داشته است.
موبدان در کنار آتشدان دهان خود را می بستند تا آتش را با نفس خود آلوده نسازند و نیز دستکشی به دست می کردند تا چوب های از قبل تطهیر شده را که با انبر روی آتش قرار می دادند، آلوده نکنند.
این مراسم همراه با خواندن سرودهای اوستای کهن و متن هایی از تعالیم زرتشت بوده است. در جنوب دالان زائر می توانست از طریق ایوان جنوبی به کنار دریاچه راه پیدا کند.
دریاچه را تالارهای ستون دار دربرگرفته و فضایی مانند حیاط مسجد جامع اصفهان را ایجاد کرده بود که تصویر این بناسازی دور دریاچه را در حاشیه ی ظرف برنزی معروف ساسانی در موزه هنرهای اسلامی برلین می توان مشاهده کرد.
در شمال دریاچه، سه ایوان در شرق و غرب و مرکز وجود داشت که در جنوب آن احتمالا یک ایوان بوده ولی آثار آن از بین رفته است. گمان می رود تخت تاقدیس (تخت معروف خسرو پرویز) برحسب این که خورشید برای یک اقامت مطلوب در چه موقعیتی قرار داشته در یکی از این سه ایوان قرار می گرفته است.
در واقع برخلاف نوشته ی ابودلف، تخت قابل چرخش نبوده است بلکه با اسب به موقعیت مناسب برده می شده است. بناهای مجموعه ی شمال دریاچه به دو قسمت اصلی تقسیم می شدند که دالانی آنها را از هم جدا می کرد. بخش غربی این مجموعه یا آتشکده ی مغا، بجز بخش هایی که ذکر شد شامل این قسمت ها نیز بوده است :
چهارتاقی چلیپا مانند که به دالان دربرگیرنده ی چهارتاقی وصل بوده است. درباره آن دو حدس وجود دارد، یکی این که «یزشن گاه» یا محل نگهداری آتش زمانی که در معرض دید نیست بوده و دیگر آن که مکان مقدسی در ارتباط با پرستش آب بوده؛ زیرا که پرستش آتش رابطه ی نزدیکی با پرستش آناهیتا، ایزد آب داشته است.
در مرکز کف این چهارتاقی سکویی از آجر ساخته شده است. که هم می توان فرض کرد که در چهارگوشه ی آن آتشدان های سنگی قرارداشته و هم شباهت بسیاری با حوض دارد مخصوصا که درزهای آن رسوب گرفته اند. هرچند در سمت راست میان سرای ورودی مجموعه ی بزرگی از اتاق ها به دور یک فضای مرکزی مربع شکل قرار گرفته که احتمال بیشتری دارد که نیایشگاه آناهیتا بوده باشد.
فضای مرکزی این مجموعه، اتاقی دارای هشت ستون بزرگ است که توسط دالان پهن تاقداری پیرامون شده است.
در میان این فضا یک سکوی چهارگوش شکل وجود داشته و احتمال دیگری برای کاربرد این مجموعه داده می شود و کاربرد آن به عنوان انبار چوب های روشن نگهدارنده ی آتش مقدس در زمستان است.
در چارتاقی چلیپایی، اتاق هایی با رف (طاقچه) هایی در دیوارها دیده می شوند و احتمالا آنها خزانه های آتشکده بوده است؛ باغ هایی نیز وجود داشته است که از ترکه های درختان آن برسم تهیه می کرده اند.

◄  تخت سلیمان پس از ساسانیان:

با وجود این قلعه با عظمت تکاب در سال ۶۲۴ میلادی به واسطه حمله ارتش روم و شکست سپاهانیان خسرو دوم (پرویز) مورد غارت وتخریب و بی حرمتی واقع و از اعتبار آن کاسته شد و دیگر هرگز رونق پیشین را نیافت تا این که در دوره ایلخانان مغول، آباقاخان با انجام تعمیرات وسیع و احداث بناهای جدید به روی شالوده بناهای ساسانی از این مکان به عنوان تفرجگاه و شکارگاه خود استفاده کرد و بعد از ایلخانان مغول این مکان به صورت شهرک کم اهمیتی با مشاغل متنوع تا قرن ۱۱ هـ.ق به حیات خود ادامه داد.

در آن زمان هنوز بخشی از بناهای دوران ساسانی وجود داشت و با وجود تخریب زیاد آن چنان در خور توجه بودند که مالکان جدید این سرزمین تاسیسات خود را در موارد بسیاری کاملا منطبق بر معماری پیشین ساختند.
در این دوره در اصلی در جنوب تخت بود و فرد پس از گذشتن از دو میان سرای، که احتمالا محل زین کردن اسب ها بوده به ایوان جنوب دریاچه که به عنوان سرسرای ورودی استفاده می شد، می رسید. هر دو سوی ایوان جنوبی متصل به رواق های ساده ای بود. در غرب دریاچه در پشت رواق ها ردیفی از اتاق های عریض قرار داشتند که نخستین آنها یک بنای چهار ایوانی بود؛ یک میان سرای چهرگوش شکل که در هر سمت آن یک ایوان و در گوشه هایش اتاق های جانبی قرار داشته است. چهار ایوانی که موثر از معماری سلجوقی است شکل کلی بناهای ساخته شده در آن دوران بر روی تخت است.
دیوارهای چهارایوانی روی تخت، بیشتر به گچ کاری و کاشی کاری مزین بوده و کف آنها سنگفرش شده است. جالب ترین بنای غرب دریاچه، بنایی 12 گوش با سقفی گنبدی شکل است که تنها راه ورودی آن سمت جنوب و از داخل یک راهرو بوده است. این بنا احتمالا حرم سرای ایلخان مسیحی بوده که از طریق رواق ها به ایوان غربی راه داشته است. ایوان غربی ایلخانی در گوشه ی شمال غربی دریاچه بر روی ایوان غربی ساسانی بنا شده است، اما این بار بسیار مرتفع تر با سه تاق بر بالای هم.
این مکان محل سکونت ایلخان بوده است. در دو طرف ایوان مکان هایی جهت نشستن ایلخان تعبیه شده که در آن قسمت ها کاشی های زرین فام با نقش اژدها و سیمرغ در رنگ های آبی و فیروزه ای دیده می شود.
در پشت ایوان تالار پهنی با سقفی از چوب بوده که از راه درهای کناری می توان به دو اتاق هشت گوش وارد شد. اتاق هشت گوش شمالی با کاشی کف پوش شده و در دور تا دور دیوارهای اتاق، نشیمن گاه هایی قرار داشته است. نشیمن گاه ها با کاشی تزیین و در بالای آنها گچ بری هایی منقوش، قرار داشته و احتمالا اتاق نشیمن ایلخان بوده است.
در اتاق هشت گوش جنوبی، با استفاده از دیوارها و درهای داخلی اتاق های کوچکی ساخته که احتمالا اتاق خواب بودند. تزیینات این اتاق بسیار پرمعنا و حتا در گچ کاری ها از اشعار فارسی استفاده شده است.
سمت جنوبی ایوان پلکان مارپیچی بوده که با استفاده از آن به طبقه ی دوم کاخ می رفتند. طبقه ی دوم از دو سمت به سوی دریاچه باز می شده و محل مطلوب بادخیزی را برای نشستن عرضه می کرده است. در پشت بناهای غرب دریاچه، به صورتی کاملا مجزا یک بنای چهارگوش با سقفی گنبدی از چوب قرار داشته که مورد استفاده این بنا معلوم نیست.
از بناهای شمال دریاچه در دوران ساسانی تنها اتاق آتشگاه باقی مانده اما با این وجود می توان گفت که معماری بناهای این قسمت زیر تاثیر بسیار معماری ساسانی بوده است. اتاق آتشگاه در این زمان با استفاده از تاق های بر روی هم تبدیل به بنایی دو طبقه شده، که طبقه ی بالایی آن احتمالا تالار رسمی بارعام بوده و پلکان اصلی آن در محور ایوان قرار گرفته بوده است.
فضای داخل ایوان متصل به تالار بارعام با استفاده از سقفی چوبین، هم سطح با سقف طبقه ی نخست قرار گرفته و از اتاق پشت آن، محل دلباز بلندی مشرف بر دریاچه ایجاد شده است. به دو طرف ایوان رواق هایی متصل بوده و پشت رواق های شرقی بنایی به همان شکل بناهای روی تخت وجود دارد.
درشرق ایوان شمالی یک آرامگاه مربوط به پیش از ایلخان قرار دارد. به جز تاسیسات گفته شده در شمال شرقی آتشکده، کارگاه های پخت سفال قرار داشتند که قسمت اعظم کاشی های استفاده شده در بناها و ظروف سفالی بدون لعاب را تولید می کردند. در کارگاه ها انواع مختلف اجاق و کوره وجود داشته یک نوع خاص کوره که نمونه هایی از آن در این جا به دست آمده کوره ای است که بین مخزن آتش و مخزن پخت آن دریچه معمول برای انتقال حرارت وجود نداشته بلکه حرارت از مخزن آتش به وسیله پنج دهانه ی تاقدار به کانال دایره شکلی هدایت می شده و از آنجا به مخزن پخت جریان می یافته. بدین ترتیب سفالینه های نقاشی شده با دود تماس پیدا نمی کردند. در مخزن پخت با استفاده از استوانه هایی از گل رس طبقاتی برای چیدن ظروف آماده برای پخت ایجاد شده است.
پس از مرگ آباقاخان، بناهاى کاخ شکار مجموعه تخریب و بلافاصله در اواخر همان دوره در اطراف دروازه ی شمالى تخت سلیمان شهرکى با بناهاى عام المنفعه هم چون بازار، مسجد، حمام، کارگاه هاى صنعتى و حتا تعدادى منازل مسکونى و در قسمت بیرونى نیز قبرستان ساکنان شهرک مذکور شکل گرفت. پس از صفویه این مکان خالی از سکنه می شود و اهالی بومی که اطلاعی از تاریخ آن نداشتند به تصور آن که این شکوه و جلال تنها می تواند متعلق به حضرت سلیمان باشد نام تخت سلیمان را بر روی آن نهادند و خود را موظف به حفاظت و مراقبت از این جایگاه مقدس کردند.

◄  سکونت گاه موبدان:
در بخش شرقی بناهای شمال دریاچه، مجموعه ای قرار دارد که به احتمال زیاد همان کاخ افسانه ای پادشاه است که ابودلف به زیبایی آن را توصیف کرده است. از کنار تاق نماهای کنار دریاچه می توان وارد تالارهای ستون دار کاخ شد، نخست تالار ستون های چهارگوش است. در بخش انتهایی این تالار اجاق هایی بوده و پس از آنها دیواری که آن سویش تالار ستون دار دیگری با ستون های گرد قرار داشته است، در بخش غربی این تالار سه محراب آتش و در بخش شرقی آن آب روها و حوضچه هایی جهت به جای آوردن ایین هایی خاص قرار داشته است.
این تالار از طریق چند سرسرا به اتاق چلیپا مانندی با سقف گنبدی وصل می شود که در واقع پرستش گاه شاه بوده و در وسط آن آتشدان و محراب آتش قرار داشته است. به جز قسمت های ذکر شده، این مجموعه دارای یک سالن غذاخوری، آشپزخانه، میان سرای و سرویس هایی بوده است. از طریق دری کوچک می توان وارد دالان متصل به آتشکده ی اصلی یا آتشکده مغان شد. در این مجموعه با ورودی ای به شکل تاق نصرت، می توان به خارج حصار داخلی یعنی ایوان غربی متصل شد.
ایوان غربی یا ایوان خسرو که امروزه به عنوان شاخص و نماد این مجموعه تلقی می شود، ایوان بلند و شکوه مندی است که معماری ساسانی آن از سنگ حجاری شده و سقف آن از خشت است. اتاق های جانبی درازی داشته و محل جلوس پادشاه بوده است. جالب آن که بقایای از دهکده ای هخامنشی بر روی تخت در زیر بقایای کاخ به دست آمده است.

ن منبع اطلاعاتی: www.aariaboom.com

عکس شماره 1 :

            نمایی زیبا از تخت سلیمان، عکس از مهندس جمال روشن ( عضو گروه ایران – ایران ها )

عکس شماره 2 :

            عکس هوایی از تخت سلیمان که در سال 1315 خورشیدی، در فصل زمستان و قبل از اکتشاف گرفته شده است.  

عکس شماره 3 :

            عکس هوایی از تخت سلیمان. شماره یک: تخت سلیمان، شماره دو: روستای احمدآباد ( تخت سلیمان )، شماره سه: کوه زندان سلیمان

عکس شماره 4 :

            تابلوی ورودی به تخت سلیمان واقع در 45 کیلومتری تکاب

عکس شماره 5 :

            سنگ نمادین یونسکو که در آن تاریخ ثبت تخت سلیمان در فهرست جهانی یونسکو حک شده است.

عکس شماره 6 :

            نقشه راهنمای تخت سلیمان که در ابتدای ورودی قرار دارد. از آنجا که معمولاً به شما بروشور نمی دهند سعی کنید برای درک بهتر فضاها نقشه را خوب به خاطر بسپارید.

عکس شماره 7 :

            نمایی از دریاچه، ایوان غربی ( ایوان خسرو ) و موزه تخت سلیمان

عکس شماره 8 :

            یکی از دو جوی خروجی آب دریاچه. آب زلال و غیرقابل شرب است. به رسوب سنگی کنار دریاچه دقت فرمایید.

عکس شماره 9 :

            بخشی از دیوار و حصار و بارو که سالم مانده است.

عکس شماره 10 :

            ساختمان موزه و نمایشگاه که با مصالح سنگی موجود در تخت سلیمان و بر روی پی های یکی از بناهای دوره ایلخانی ساخته شده است.

عکس شماره 11 :

            نمایی زیبا از مجموعه ی تخت سلیمان. برای گرفتن این عکس لازم است حدود 40 دقیقه از کوه بالا بروید!  ، عکس از مهندس جمال روشن ( عضو گروه ایران – ایران ها )

عکس شماره 12 :

            ورودی آتشکده ی آذرگشنسب

عکس شماره 13 :

            محوطه های  آتشکده و معبد آناهیتا

عکس شماره 14 :

            سردر ورودی شمالی به آتشکده که تنها با داربست قابل سرپا ماندن است. به قوس و معماری زیبای آن دقت فرمایید.

عکس شماره 15 :

            محوطه های زندگی از قبیل تنور و ... عمدتاً مربوط به دوره ی ایلخانی در تخت سلیمان.

عکس شماره 16 :

            محوطه های زندگی از قبیل تنور و ... عمدتاً مربوط به دوره ی ایلخانی. سقف های قوسی و بدون تیر و ستون، فضاهای کوچک و در هم تنیده از خصوصیات مشترک معماری این دوره است.

عکس شماره 17 :

            محوطه های  آتشکده و معبد آناهیتا

عکس شماره 18 :

            دهلیز حفاظتی مجموعه ی مقدس مذهبی.

عکس شماره 19 :

            سرداب ها و راه های زیرزمینی مربوط به دوره ی ایلخانی.

عکس شماره 20 :

            ایوان غربی ( ایوان خسرو ) ، ارتفاع دیوار که اکنون تنها با قوت داربست ها سرپا مانده است نشان از عظمت ساختمان در هنگام شکوفایی خود دارد.  

عکس شماره 21 :

            نمایی دیگر از ایوان غربی ( ایوان خسرو ) در تخت سلیمان.

عکس شماره 22 :

            بقایای ساختمان های دوره ایلخانی.

عکس شماره 23 :

            نمایی زیبا از تخت سلیمان، پارکینگ، روستای مجاور تخت سلیمان و کوه زندان سلیمان در منتهی علیه سمت چپ تصویر. عکس از مهندس جمال روشن ( عضو گروه ایران – ایران ها )

عکس شماره 24 :

            تصویری از برگزاری مراسم مذهبی زرتشتیان در آتشکده ی آذرگشنسب. عکس مربوط به موزه ی تخت سلیمان است.

عکس شماره 25 :

            نویسنده در کنار دریاچه ی تخت سلیمان.

نویسنده و عکس ها: دکتر مسعود شهیدی

۱

۲

۳

۴

۵

۶

۷

۸

۹

۱۰

۱۱

۱۲

۱۳

۱۴

۱۵

۱۶

۱۷

۱۸

۱۹

۲۰

۲۱

۲۲

۲۳

۲۴