طاق بستان کرمانشاه

• 
• 
• 
• 

طاق بستان کرمانشاه



طاق‌بستان در زبان بومی (کردی) طاق وه سان گفته می‌شود . «سان» به معنی سنگ می‌باشد و به این ترتیب طاق‌بستان طاق سنگی معنی می‌دهد . این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده است .

... شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیس‌های خود برگزیدند ، اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او طاق‌بستان را انتخاب کردند که در بین راه جادهٔ ابریشم قرار داشت و دارای طبیعتی سرسبز و پرآب بود .

سنگ‌نگاۀ شکارگاه سلطنتی طاق بستان نخستین تابلوی سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در جهان به حساب می‌آید . به گونه‌ای که در حجاری خسرو سوار بر شبدیز به گونه‌ای است که گویی اثر از روی نقاشی، نقش شده‌است . همچنین در طاق بزرگ آثاری از زنان موسیقی‌دان به چشم می‌خورد که به نواختن چنگ و سازهای بادی مشغول هستند . در قسمتی دیگری از طاق بزرگ صحنهٔ شکار گراز به چشم می‌خورد که از نظر حرکت و نمایش از جمله شاهکارهای هنر سنگ‌نگاری به شمار می‌رود . که در سبک هنری نزدیک به سبک نقاشی بر روی دیوار است .

با مطالعهٔ تحلیلی در نقش‌برجسته‌های طاق بستان ، لباس رنگارنگ سوار با سوار با نخهای زرین بافته شده و دارای سبکهای لوزی شکل و تزئین کاملا هندسی است . در صحنهٔ شکار گراز شاه لباسی در تن دارد که پارچهٔ آن مزین به نقش سیمرغ در نشانه‌های دایره‌وار است . لباس پاروزن‌ها نیز نقشهای نمایشی دارد . در نقش برجسته‌ای در دیوارهٔ جانبی طاق بستان زیور تشریفاتی جامعه پادشاه که بر تخت نشسته درون شمهٔ مرکزی به روی قرصی از بلور مهر کنی شده و با انواع زردوزی و گل اندازهای تنگ هم تزئین فراوان یافته و جامه‌های ملتزمان و فیل سواران با نگاره‌های گیاهی و پرندگان دست‌دوزی شده‌ است .

این نقش برجسته نخستین نقش برجستۀ طاق بستان است که در کنار طاق کوچک قرار دارد . در سمت راست ایوان کوچک ، سنگ‌نگاره‌ای وجود دارد که صحنه تاج ستانی اردشیر دوم ، نهمین شاه ساسانی را نشان می‌دهد . در این صحنه، شاه ساسانی به حالت ایستاده با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ در مرکز صحنه نقش شده که دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و با دست راست حلقه روبان داری را از زرتشت می‌گیرد . زیر پای اردشیر دوم، ژولیان امپراتور روم که در جنگ اسیر شده است قرار دارد . شاه ساسانی چشمانی درشت و ابروانی برجسته دارد . ریش او مجعد و موهای سرش به صورت انبوه بر روی شانه‌ها آویخته شده‌است . وی گوشواره‌ای بر گوش و گردنبندی در گردن و دستبندی در مچ دارد . گوشواره او به شکل حلقه مدوری است که گوی کوچکی به آن آویزان است . گردنبند او نیز شامل یک ردیف مهره‌های مرواریدی درشت است .

مهمترین اثر در طاق‌بستان ، طاق بزرگ با سنگ‌نگاره تاج‌گذاری خسرو پرویز است که دارای ایوانی با فضای مستطیل به عرض ۷ متر و ۸۵ سانتیمتر ، ارتفاع ۱۱ متر و ۹۰ سانتیمتر و عمق ۷ متر و ۶۵ سانتیمتر است که در کنارهٔ ورودی طاق ، سنگ‌نگاره‌ای از فرشتگان بال‌دار ، درخت زندگی ، مجالس شکار گراز و شکار مرغان و ماهیان در مرداب و نقش‌های فیل ، اسب و قایق می‌باشد که حاکی از مراسم بزم و شادی است .

در زیر نقش تاج‌گذاری خسرو پرویز سواری زره‌پوش سوار بر اسب قرار دارد .

در این تصویر شاه در میان و در سمت راست وی فروهر قرار دارد . فروهر تاجی کنگره‌دار بر سر دارد و حلقه فر ایزدی را به شاه می‌دهد . لباس شاه و نگاره فروهر تا حدی یکسان است . هر دوی آن‌ها شلواری چین‌دار به پا دارند که توسط بندی به مچ پایشان چسبیده است . هم‌چنین هر دو دارای کمربند و دست‌بند هستند . درسمت چپ شاه ، میترا قرار دارد .

در سترگ‌ترین طاق ، سه تندیس مشاهده می‌شود . شاه در میان ، فروهر در سوی راست وی ، که مانند تاج‌گذاری اردشیر دوم است و آناهیتا در سوی چپ شاه . آناهیتا ایزدبانوی آب‌هاست و نمود خرمی و سرسبزی .

طاق کوچک در میان سنگ نگاره تاج گذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ قرار دارد که دارای فضای مستطیل شکل به عرض ۵ متر و ۸۰ سانتیمتر و ارتفاع ۵ متر و ۳۰ سانتیمتر است و مراسم تاج گذاری شاهپور دوم و سوم را به تصویر می‌کشد ، این طاق دارای دو نقش در بالای دیوارهٔ طاق و دو کتیبه‌است . این کتیبه‌ها به خط پهلوی کتیبه‌ای هستند و برگردان آن به فارسی چنین است:

برگردان سنگ نبشتۀ شاهپور سوم (۱۳ سطر در پهلوی) :

این پیکری است از بغ مزداپرست ، خدایگان شاپور ،
شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد ،
فرزند بغ مزادپرست خدایگان شاپور ،
شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد ،
نوۀ خدایگان هرمز شاهنشاه
برگردان سنگ نبشتۀ شاهپور دوم (۹ سطر در پهلوی) :
این پیکری است از بغ مزداپرست. خدایگان شاپور ،
شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد .
فرزند بغ مزادپرست، خدایگان هرمز ،
شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد ،
نوۀ خدایگان نره شاه شاهان

در بالای این تابلوی حجاری بسیار نفیس ، متاسفانه در زمان قاجار دستکاریهائی صورت گرفته و تصاویری را حجاری کرده‌اند که لطمه فراوانی به طاق‌بستان وارد کرده است . تصویر یک حاکم خود خواه در زمان قاجار که خواسته است از خود زیر این طاق یادگاری گذاشته باشد .
این حجاری مجسمه محمد علی میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار را نشان می دهد . تصویر چنان نامناسب و بی‌ارزش است که حتی ناصرالدین شاه در سفرنامه خود در این باب چنین نوشته است :

«بالای این صفحه آغاغنی ، خواجه پاشی محمد علی میرزای مرحوم ، که از طوالش گیلان بوده ، زحمت کشیدن صورت مرحوم شاهزاده را نشسته و حشمت الدوله پسرش و پسر کوچکتر را داده است حجاری نموده . خود آغاغنی را هم با هیات مکروه ایستاده در جلوی شاهزاده نقش کرده اند . طوری به او بیفتاده که واقعا مهوع است و طاق را ضایع کرده است و بسکه بد حجاری شده روی اشکال را رنگ آمیزی کرده اند . الحق مایه تضییع طاق شده است»

به دلیل حرکت زمین در این منطقه بر دیواره‌های طاق بزرگ و طاق کوچک ترک هایی ایجاد شده است که به مرور زمان و با تجمع خزه‌ها بر دیواره‌های آن باعث محو شدن بخشی از نقوش این طاق‌ها شده است و این روند با نفوذ آب به داخل ترک‌ها تشدید شده باعث شده باستان شناسان به فکر مرمت این بنا باشند